QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

qanqrenası toxumaların tez yayılan şişməsi halında gedərək onu cansızlaşdırır. Onda bir neçə klostrid əmələ 

gətirir. Torpaqda çox vaxt Perfringens A. tipli klostridə rast gəlinir. Bu mikroblar torpağın hər bir nümunəsində 

rast gəlinərək, yaraya (zədələnmiş yerə) düşərək, toksin əmələ gətirir və onu cansızlaşdırır.  

Torpaqda müvəqqəti yaşayan mikroorqanizmlərdən yoluxucu bağırsaq (qarın yatalağı, paratif, dizenteriya 

(qanlı ishal), xolera), brüselloz, tulyaremiya, taun, göy öskürək xəstəliklərinin törədiciləri böyük qrup təşkil 

edir. Onlar torpaqda yalnız insan və heyvanlar üçün patogen sayılan spordaşımayan bakteriyalar münasib şərait 

(qida, temperatur, rütubətlik) tapmadıqda adətən tez məhv olurlar. Lakin onların bəziləri, xüsusən çirklənmiş 

torpaqda uzun müddət qala bilirlər: qarın yatalağı, paratif və  vəba üç aya qədər, brüselloz beş aya qədər, 

tulyaremiya iki aya qədər davamlı qala bilirlər.  

Entereviruslar – virus mənşəli poliomiyelita və bəzi bağırsaq xəstəliklərinin törədiciləri torpaqda 170 günə 

qədər qala bilir.  

Aktinomisetlər – səthi və  dərin mikozlar əmələ  gətirir, həmçinin mikrobakteriyalar – vərəm, cüzam və 

difteriya törədiciləri torpağa düşdükdə böyük təhlükə yaradır, vərəm çöpləri torpaqda 15 ay, difteriya çöpləri isə 

iki-üç həftə həyat qabiliyyətini saxlayır.  

İnsanın bağırsaq infeksiyasına yoluxması adətən çirklənmiş tərəvəzlə keçir. Lakin yeraltı və səth sularının 

çirklənməsi də az təhlükə sayılmır. Atmosfer yağıntıları çirklənmiş torpaqdan keçərək mikrofloranı (o cümlədən 

yoluxucu xəstəliklərin törədicilərini) üst qatlardan aşağı qrunt sularına çatdırır, oradan isə xəstəlik törədiciləri su 

hövzələrinə düşə bilər.  

Torpaq müəyyən şəraitdə milçəklərin xəstəlik yoluxdurucu yeri hesab olunur. Milçəklərin bağırsaq və digər 

yoluxucu xəstəliklərin aktiv yayıcıları olması  təsdiq edilmişdir. Yoluxucu xəstəliklərin bir çox törədiciləri 

milçəklərin bədənlərinin üzərində iki sutkaya qədər, bağırsaqlarında isə daha çox yaşama qabiliyyətini itirməmiş 

qalırlar.  

Helmintozlar. Bu xəstəliyin yayılmasında torpaq böyük rol oynayır. Bu, orqanizmə parazit bağırsaq 

qurdlarının – helmintlərin düşməsi ilə baş verir. Helmintlərin (askaridlər, tükbaş) inkişaf mərhələsindən biri 

(yumurtanın yetişməsi) torpaqda keçir. Yetişmiş yumurtalar insan orqanizminə çirkli əllərlə, çirklənmiş tərəvəz, 

giləmeyvə və su ilə düşə bilər. Donuz və mal-qara qurdları helmintlərinin yumurtaları torpaqdan iri buynuzlu 

mal-qaranın yeminə düşür. Heyvanların bağırsağında onlar sürfələrə çevrilərək, qanın hərəkəti ilə bədənin hər 

yerinə yayılır və  əsasən  əzələ toxumalarında toplanır.  İnsan xəstə inəklərin  ətindən kifayət dərəcədə 

bişirilməmiş halda istifadə edərsə, xəstəliyə yoluxa bilər.