QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

DƏRİNLİK QURŞAQLIĞI, BATİZONALLIQ – dərin göl, dəniz 

və okeanlarda orqanizmlərin  şaquli yayılması qanunauyğunluğu. D.q. 

təzyiq, temperatur və duzluluq qradiyentləri ilə əlaqədardır. 

DƏRİNSU BENTOZU – abissal və ultraabissal zonalarda yaşayan 

dərinlik orqanizmlər qrupu. 

DƏRKETMƏ  – insan hərəkətlərinin məqsəd və  səbəblərinin 

əsasında –yaranan bilikləri formalaşdıran insan fəaliyyətinin yaradıcılıq 

prosesi. Dərketmənin elmi, estetik, dini və b. növlərini fərqləndirirlər. 

DƏRMAN BİTKİLƏRİ  – müxtəlif xəstəliklərin mülicəsi və 

profilaktikasında istifadə olunan geniş bitki qrupu. D.b.-nin müalicəvi 

xassəsi onların tərkibindəki fizioloji təsiredici fəal maddələrin 

(alkaloidlər, qlikoidlər, flavonoidlər, vitaminlər, aşı maddələri, 

kumarinlər, efir yağları və bir sıra turşular, mikroelementlər, fermentlər) 

olması ilə əlaqədardır. D.b-nin xüsusi qrupunu antibiotiklər (fitonsidlər) 

əmələ  gətirən bitkilər təşkil edir. D.b-ni tədarük edərkən bitkinin 

növünü, hansı hissələrini yığmağı, onların tərkibində olan maddələrin ən 

çox toplanma vaxtını və s. bilmək vacibdir. 

Dərmanların çox hissəsi bitki mənşəlidir: ürək-damar sistemi 

xəstəlikləri zamanı işlədilən dərmanların 80-90%-i bitkilərdən alınır. Bu 

dərmanların  əksəriyyəti sintetik dərmanlara nisbətən az zəhərli olub, 

kənar təsirə malik deyil. Azərbaycanda farmokopeyaya daxil edilən 

100-dək növdən  əlavə bir çox bitki məlumdur. Respublikamızın 

florasında xalq təbabətində  işlənən 800-ə  qədər dərman bitkisi aşkara 

çıxarılmışdır. Azərbaycanda il ərzində  tədarük edilən 20-25 növ 

çoxişlənən D.b.-ndən (dazı, itburnu, bağayarpağı, damotu, gicitikən, 

yemişən, boymadərən, qatırquyruğu, andız, cökə, murdarça və s.) 200 

tona yaxın (o cümlədən 120 ton itburnu) xammal alınır. 

Respublikamızda 50-dən çox bitki növünün sənaye  əhəmiyyəti vardır. 

Əzvay, nanə  və  s.  D.b.  təsərrüfatlarda becərilir. Azərbaycan 

Respublikasında D.b. ilə elmi-tədqiqat işi Azərbaycan MEA Botanika 

İnstitutu, Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetinin əczaçılıq fakultəsi və 

---

 

103 

 

ali məktəblərin əlaqədar kafedraları, həmçinin bəzi klinikalar tərəfindən 

aparılır.