QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

DƏYİŞKƏNLİK (biologiyada) – müxtəlif qohumluq 

dərəcələrindən olan və ya fərdlər qrupunda (növ, cins, sort və s.) xassə 

və  əlamət müxtəlifliyinin meydana çıxması. D.-in əsas səbəbi orqaniz-

min həyat  şəraitində baş verən dəyişilmələrdir. D.-in irsi və qeyri irsi 

fərdi və kütləvi, fasiləli və ardıcıl, asılı olmayan və korrelyativ, 

istiqamətli və istiqamətsiz, adaptiv və qeyri adaptiv və s. formalarına 

təsadüf edilir. İrsi D. adətən müxtəlif mutasiyaların baş verməsi və 

çarpazlaşma nəticəsində meydana çıxır. Qeyri-irsi D. dedikdə fərdin və 

ya fərdlərin əlamət və xassələrində xarici mühitin təsirilə (qida, tempe-

ratur, işıq, rütubət və s.) baş verən dəyişikliklər nəzərdə tutulur. Modifi-

kasiya D.-i adlanan qeyri irsi D. yalnız həmin D-.in meydana çıxmasına 

səbəb olan xarici mühit şəraiti mövcud olduğu halda, yeni nəsildə baş 

verə bilər. Məs. bir çox cücünün rəngi alçaq temperaturda tünd, yüksək 

temperaturda isə açıq olur. Mövsüm ilə əlaqədar olaraq mühit şəraitinin 

dəyişilməsi qısaömürlü orqanizmlərin müxtəlif nəsillərində D.-in mey-

dana çıxmasına səbəb olur. Belə D-ə mövsümi D. deyilir. Bir növə aid 

olan orqanizmlərin müxtəlif yerlərdə (məs. bataqlıq, bozqır, səhra, meşə 

və s.) yaşaması onlarda ekoloji D-in meydana çıxması  və ayrı-ayrı 

ekotiplərin yaranmasına səbəb olur. 

İrsi və qeyri-irsi D. arasında sıx əlaqə vardır. Qeyri irsi D.-in özü xa-

rici mühit amillərinin təsirinə orqanizmin irsi əlamət və xassələrinin 

dəyişilməsilə cavab vermək qabiliyyətidir. Təbiətdə növ əmələgəlmə 

prosesində D.-in böyük əhəmiyyəti var. Daha məhsuldar bitki sortları və 

heyvan cinsləri yaratmaq məqsədilə D.-dən istifadə edilir.