QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

XIRDAYARPAQ MEŞƏ  – tozağacı, titrəkyarpaq qovaq və b. 

xırdayarpaq ağaclardan ibarət meşə. 

XİONOFİLLƏR  (yun. chion - qar)  – qışda qar örtüyü şəraitində 

yaşamağa qadir olan qarsevər orqanizmlər (məs., köstəbək dərin qaraltı 

gedişlərdə qışlayır; lemminqlər və çölsiçanı qarın altında həyat sürür). 

XİONOFİT – Qarın altında, içərisində inkişaf edən bitkilər. 

XİONOFORLAR, xionotolerant orqanizmlər  – qara çox davam 

gətirən orqanizmlər (şamağacı, darı, bəzi yosunlar, köstəbək, çöl siçanı, 

lemminqlər və s.). 

XİYABAN – Park, bağ və s. yerlərdə, hər iki tərəfi boyu ağac və kol 

---

 

206 

 

əkilən yol. X. tipləri (düz, əyrixətli və s.) və onların quruluşu (ikicərgəli 

və çoxcərgəli, biryaruslu və çoxyaruslu, ağaclardan və kollardan ibarət 

sıx çəpərli) memarlıq planına  əsasən müəyyənləşdirilir. Bir çox Şərq 

ölkəsində şəhərlərin böyük küçələri (prospektlər) X. adlanır. Bəzən fəxri 

dəfn yerlərinə də X. deyilir (məs. Fəxri xiyaban, Şəhidlər xiyabanı). 

XLOR (Cl) – kimyəvi element, kəsgin iyli sarımtıl – yaşıl rəngli 

qazdır. I dünya müharibəsində xlordan zəhərləyici maddə kimi istifadə 

edilmişdir. Kimyəvi reaksiyalarda tərkibində xlor olan birləşmələrdən 

və xlorlu sudan xlor aldıqda o, təhlükəli sayılır. Tərkibində xlor olan 

ağardıcılardan istifadə etdikdə  də otağın havasını yaxşı  dəyişmək 

lazımdır. Xlorun hətta kiçik dozası  nəfəs yollarını güclü qıcıqlandırır. 

Xlor Yerin ozon qatının dağılmasında əsas faktorlardan biri sayılır. 

XLORLU  ƏHƏNG – xlorid, hipoxlorid və kalsium-hidroksidin 

mürəkəb qarışığı Ca(ClO)

2

– iki turşunun qarışıq duzu. Oksidləşdirici, 

dezinfeksiya edici və antiseptik kimi, həm də müxtəlif tullantıları  və 

suyu dezinfeksiya etmək üçün istifadə olunur.