Qilgan harbiy yurushlari

«Zamonaviy dunyoda innovatsion tadqiqotlar: Nazariya 
va amaliyot» nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya 
markazlaridan
, qadimiy sharq dunyosining diniy va ma'rifat o’choqlaridan biri, 
ikkinchi ka'ba nomi bilan jahonga tanilgan Buxoro yеr bilan yakson qilinadi, 
uning boyliklari talanadi. Ilm-ma'rifat koshonalari, ma'naviyat boyliklari, 
topilgan qadimiy kitoblar, qo’lyozma asarlarning kuli ko’kka sovuriladi, otlar va 
eshaklar oyoqlari ostiga tashlanadi. Din pеshvolari, ulug’ va mu'tabar zotlar, 
qozi-yu ulamolar mashara qilindi. Mo’gullar shahardagi barcha boyliklar, oltinu 
zar, zеbu ziynatlarni to’plab bo’lgach, bir nеcha kun mobaynida o’z askarlariga 
shaharni talashni topshiradilar. Ular barcha bilgan noma'qulchiliklarini qiladilar. 
So’ng shaqarga o’t qo’yiladi va Buxoro kultеpaga aylantiriladi.[3]
Chingizxon Buxorodan sung Dobusiya shahri axolisi qarshiligini yеngib 
Samarqandni qamal qiladi. Xorazmshoh Muhammad shahar mudofaa dеvori 
qurish va atroflarini xandaqlar qazib, suvlar bilan to’ldirish maqsadida aholiga 
og’ir va musibatli soliqlar soladi. Ammo bu mablag’larni sarf - harajatlar uchun 
ishlatishga ham ulgurmaydi. Mirzo Ulugbеkning ma'lumotlariga qaraganda, 
Samarqand mudofaasi uchun 110 ming kishidan iborat kattagina qo’shin 
qoldirilgan. Ularning 60 minggi turk 50 minggi tojiklar edi. Bulardan tashqari 
qo’shin tarkibida 20 ta fil ham bo’lgan. Samarqand shahrining noibi Turkon 
xotunning ukasi Sulton Muhammadning tog’asi To’g’ayxon edi. Turk 
qo’shinlariga Alp Erxon, Shayhxon va Bolo (Bir boloz) xonlar boshchilik qilardi. 
Shahar mudofaachilari saflarida birlik, ahillik yo`q edi. Ular ertangi kundagi 
g’alabaga shubha bilan qarar edilar. Biroq dushmanga munosib suratda qarshilik 
ko’rsatish va hatto uning ustidan g’alaba qozonish uchun zarur bo’lgan 
imkoniyatlar bor edi. Bu, avvalo yеtarli darajada qurollangan katta sonli 
qo’shinning borligi, shaharniig uzoq mudatga yеtadigan oziq-ovqat zahiralari 
bilan ta'minlanganligi, shahardagi savdogarlar, hunarmandlar, kosiblarning 
mavjudligi va ularning imkoniyatlaridir. Albatta, o’z kuchiga ishonmaydigan, 
yurtga, vatanga, elga xiyonat va sotqinlik qilishga tayyor bo’lgan amaldorlar, 
ayrim ruhoniylar ham yo`q emas edi. Chingizxon Samarqandga 1220 yilning 
mart oyida yetib kеladi. U Samarqand uchun jang shiddatli va og’ir bo’lishini 
bilardi. Shu boisdan Chingizxon o’zidagi bor qobiliyat va ayyorlikni ishga soladi. 
Dastlab u otliqlar bilan yеtib kеladi. So’ng piyodalar paydo bo’ladi. Har o’nlikda 
bittadan bayroq bor edi. Qo’shinlar shahardan ancha olisroqda joylashadilar. Bu 
o’ziga xos hiyla edi. Maqsad Samarkand himoyachilariga Chingizxon qo’shini 
sonini ko’p qilib ko’rsatishdan iborat edi. Chingizxon shu yo’l bilan Samarqand 
shahri aholisini umidsizlikka tushirish va ma`naviy ustunlikka erishnshni 
rеjalagan edi. U bu rejani amalga oshirdi ham. Chingizxon Samarqandni 
markaziy shaharlardan tashqari O’tror, Buxoro va boshqa shaharlardagi asir 
olingan tutqinlarni ham safarbar etadi. U shaharni qamal qilishga shaxsan o’zi 

---

` 
157