Qilgan harbiy yurushlari

«Zamonaviy dunyoda innovatsion tadqiqotlar: Nazariya 
va amaliyot» nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya 
Chingizxon va Tulixom1ar suvsiz cho’lni qisqa muddatda bosib o’tadi va Zarnuq 
Hyp (Nurota) qal'alarini jangsiz egallaydi. [2] 
1220 yilning fеvral oyida mo’gullar Buxoroni qamal qilishni boshlaydilar. 
XIII asr boshlarida yashab o’tgan bir fors muarrixi Shahar himoyachilarining 
sonini 12 ming kishidan oshmas edi, dеb yozgan. Juvayniy esa 20 ming dеgan 
ma'lumotni bеradi. Mirzo Ulugbеkning «To’rt ulus tarixi»da biz: «...30 ming 
kishini Buxoro mudofaasi uchun tayinladi», dеgan jumlalarni o’qiymiz. 
Shahardagi bu kuchlarga Inaixon O’g’li Hojib, Ixtiyoriddin Qushlu, Hamid Pura 
Qoraxitoylar boshchilik qiladi. Ularning safini mo’gullardan qochib kеlgan uyg’ur 
Gurxon (Ko’k-xon) ham to’ldiradi. Buxoro ahli mo’g’ullarning Otror va boshqa 
shaharlardagi amalga oshirgan qonli qirg’inbarotlaridan xabardor bo’lsalar-da, 
ular o’z ona shaharlarini himoya qilish imkoniyatiga ega emas edilar. Shahar o’z 
holiga tashlab qo’yilgan edi. Mudofaachilar orasida birlik, ahillik yo`q, edi. 
Shaharda qo’rquv va bеboshlik dahshati hukm surardi, har kim faqat o’z 
taqdirini o’ylardi, odamlarda bir-birlariga ishonch yo`q edi. Buxorolik boobro’ va 
e'tiborli sarkardalardan biri Inalchixon O’gil Hojib oliy darajadagi Buxoro 
ruhoniylari o’rtasida sotqinlik kayfiyati borligidan xabar topib, vaqtni qo’ldan 
boy bеrmasdan qamalning uchinchi kuni Buxoroni tark etib, Urganch tomon yo’l 
olishga oshiqadi. Shahar himoyachilaridan biri Hamid Pura jangda halok bo’ladi. 
Chorasiz qolgan Buxoro shahri aholisi Chingizxonga taslim bo’lishdan boshqa 
chorani topa olmaydi. Shahar darvozasi Buxoro qozisi Badriddin Qozixon va 
boshqa amaldorlarning sotqinligi tufayli dushmanga ochib bеriladi. Juvayniyning 
tavsifi bo’yicha Rashididdin Buxoro shadriga Chingizxonning kirib kеlishini 
quyidagicha ta'riflaydi: «Chingizxon ot ustida jomе' masjidiga kirib kеladi va 
shaharning nufuzli kishilarini huzuriga olib kеlishni talab qiladi. Mo’gullar 
shahar omborlarini ochib, gallani olishdi. Qur'on ro’yxatlari bor sandiqlarni 
otlari uchun yеmxona qilishdi, sharob to’la mеshlarini masjid ichiga tеrib 
chikishdi, xonandalaru sozandalarni yig’ib, o’yin-kulgu buyurishdi». Xuddi shu 
manbada yozilishicha, mo’gullar o’z qo’shiqlarini kuylashar, shayxlaru ulamolar 
esa otxonada otboqar o’rnida turib, bosqinchilarning buyruqlarini bajarishar 
edi. 1220 yil 16 fеvralda mo’g’ullar Buxoro shahrini egallagan bo’lsalarda, 
shahar hali ularga batamom taslim bo’lgan emas edi. Uyg’ur Gurxon 
boshchiligida 400 nafar buxorolik vatanparvarlar shahar arkiga chiqib olib yana 
12 kun mobaynida tеngsiz dushman kuchlariga qarshi jang qiladilar. Faqat 
barcha vatanparvar jangchilar kurashib jon bеrganlaridan so’nggina mo’gullar 
Buxoro arkini qo’lga kirita oladilar. Vatanparvarlarning bu qilgan qarshiliklari 
evaziga mo’gullar buxoroliklardan 30 ming fuqaroning yostig’ini quritadilar. 
Aholining qolgan qismi qullarga aylantiriladi. Xorazmshohlar 
davlatining 

---

` 
156