Qishloq aholi

3.4. Uy-joy qurilishini rivojlantirish
101

---

lozim. Qishloq joylarda quriladigan zamonaviy turar-joylaming bir 
qator variantlari mavjud:
• 
aholi istiqomat qiluvchi hududdan tashqarida, piyoda qatnash 
chegarasida joylashgan fermaga xizmat ko‘rsatuvchi oila uchun 
mo'ljallangan turar-joy binosi. Bunday turar-joyning hovlisida uy 
xo'jaligi uchun zarur boMgan turli yordamchi qurilmalar to'plami 
ko‘zda tutiladi;
- hovlisida agroservis yoki bosh xizmat turlarini ko'rsatish uchun 
qurilmalar va uskunalar boMgan yakka tartibda qurilgan turar-joy 
binosi;
- turar-joy xonalari va qishloq xo'jalik ishlab chiqarish obyektlari 
ixcham shaklda joylashtirilgan alohida qo'rg'oncha, bunda oila 
istiqomat qiladigan xonalar va xo'jalik yuritish uchun moMjallangan 
yordamchi imorat va qurilmalar joylashuvi buyurtmachining talab va 
ehtiyojlariga asosan rejalashtiriladi.
Undan tashqari, aholi istiqomat qiluvchi hududdan uzoqda 
joylashgan qishloq xo'jalik obyektlari qoshida muvaqqat turar-joy 
komplekslari qurilishini ham ko'zda tutish lozim. Bunday turar- 
joylarda ishlab chiqarish obyektida mehnat qiluvchi mehnatkashlar 
(oila, brigada) yashashi uchun tegishli qulaylik darajasidagi sharoitlar 
yaratilishi lozim.
Yangi qurilish bilan birga mavjud uy-joy fondini, va birinchi 
navbatda, qo'rg'oncha ko'rinishidagi turar-joylami modemizatsiya 
qilishga ham e’tibor qaratilishi lozim. mavjud qishloq turar-joy 
binolarini takomillashtirish jarayonida har bir aniq holat uchun amalga 
oshirish imkoniyatlarini hisobga olgan holda modemizatsiyaning har 
xil turlarini (hajmli-rejali, xo'jalik-maishiy, sanitariya-gigiyenik) 
bajarish tavsiya etiladi. Buning uchun qishloq aholi punktlaridagi 
mavjud uy-joy fondini kompleks baholash ishlarini amalga oshirish 
lozim. Baholash jarayonida quyidagilar aniqlanishi zarur:
- turar-joy va hovlidagi yordamchi qurilmalar amortizatsiyasining
* foizi;
- turar-joy xonalari va hovlidagi yordamchi qurilmalaming umu­
miy maydoni;
- turar-joy binosining me’moriy-rejali jihatlari;
- turar-joy binosining sanitariya-gigiyenik xususiyatlari;
- muhandislik uskunalarining darajasi;
102

---

• 
turar-joyni barpo etishda qo'llanilgan qurilish materiallarining 
texnik xarakteristikasi.
Qishloq xo'jalik korxonalari hududini me’moriy-rejali tashkil 
etish loyihasida quyidagilar belgilanishi lozim:
- yangi uy-joy qurilishining hajmlari va joylashishi, qurilishning 
birinchi navbati va uy-joy qurilishini kelgusida rivojlantirish uchun 
zaxira maydonlari ham belgilanadi;
- sanitariya-himoya zonasi yoki suv bosib qolishi mumkin bo'lgan 
zonalaridagi uy-joylar qurilishi chegaralari, bu kabi qurilmalami yangi 
joylarga ko'chirish yoki nomaqbul sanitariya-gigiyenik vaziyatlami 
bartaraf qilishga qaratilgan chora-tadbirlami o'tkazish bo'yicha 
takliflami ko'rib chiqish;
- modernizatsiya qilinadigan turar-joy binolarining soni, turi va 
joylashtirilishi, birinchi navbatda bajariladigan ishlar;
- shaxsiy tomorqalar uchun ajratiladigan yer uchastkalarining 
o'lchamlari va joylashtirilishi;
- yangi qurilish uchun turar-joy binolarining tavsiya etiladigan 
tiplari.
Ijaraga yer olgan yoki oilaviy ferma tashkil qilmoqchi aholini 
joylashtirish maqsadida kichik qishloqlar hududidgi yer maydon- 
laridan oqilona foydalanishga alohida e ’tibor qaratilishi lozim.
Mutaxassislar tomonidan respublikaning turli iqlim zonalari 
(Qarshi, Xiva, Farg'ona, Toshkent, Samarqand, Qoraqalpog'iston) va 
tog'li hududlari uchun turar-joy binolari rejalanishining bir nechta 
variantlari taklif qilingan.
Bu ma’lumotlar quyiroqda, V bobning «Turar joy hududining 
me’moriy-rejali tashkil etilishi» deb nomlangan 5.2. bo'limida 
keltiriladi.
3.5. M adaniy-maishiy xizmat ko'rsatish m uassasalari va 
korxonalar tarm og'ini tashkil etish
Agrar sektor 
iqtisodiyotining mustahkamlanishi, jumladan 
xo'jalik yuritishning jamoaviy va oilaviy pudrat, shirkat, fermer va 
dehqon xo'jaliklari ko'rinishidagi turlarini rivojlanishi barcha qishloq 
aholi punktlariga: joylashuvning tayanch markazlaridan kichik 
qishloqlargacha madaniy-maishiy xizmat ko'rsatishni tashkil etishni 
taqozo qiladi.
103

---

Yoshlaming qishloq joylarda qolishi, malakali kadrlarni qishloq 
xo'jalik korxonalariga jalb qilinishi muayyan qishloq aholi punktidagi 
turmush sharoitlarining darajasiga bog'liq. Qishloq aholi punktlarida 
maktabgacha yoshdagi bolalar muassasalari, maktablar, davolash- 
profilaktika, 
madaniy-maishiy 
xizmat 
ko'rsatish 
va 
savdo 
muassasalarining mavjudligi katta ahamiyatga ega.
Ijtimoiy va madaniy-maishiy xizmat ko'rsatish muassasalari va 
korxonalari tarmog'ini tashkil etilishini ijtimoiy xizmat ko'rsatishning 
qaror topgan tizimlariga muvofiq tarzda, yashash joyida ijtimoiy 
xizmat ko'rsatish bilan ta’minlanganlik darajasini hisobga olib 
loyihalashtirish zarur.
Qishloqdagi jamoat binolarini loyihalash va qurishni takomillash- 
tirish jarayonidagi asosiy yo'nalishlar quyidagilardan iborat:
1. Madaniy-maishiy xizmat ko'rsatish tizimini xizmatlami aholiga 
yaqinlashtirish prinsipi asosida tashkil qilish, bunda ilmiy-texnik 
taraqqiyotning zamonaviy vositalaridan, jumladan ko'chma qurilmalar 
va dispetcherlik xizmatidan foydalanish ko'zda tutilishi lozim.
2. Madaniy-maishiy xizmat ko'rsatish tizimiga kiruvchi muassasa 
va korxonalar tarmog'i tuzilmasini ulaming fimksional vazifalariga 
bog'liq 
ravishda 
tashkil 
etish. 
Xizmat 
ko'rsatish 
tizimini 
shakllanirishda jamoat binolari, mavsumiy tusga ega inshootlar va 
ko'chma qurilmalar mujassamligidan foydalanish zamr. Tarmoqlar 
tuzilmasini belgilashda mintaqaviy o'ziga xoslikni hisobga olish, turli 
darajadagi muassasalar o'rtasidagi tuzilmaviy aloqalami kuchaytirish 
zamr. Xizmat ko'rsatish tizimining muhim bo'g'ini sifatida kichik 
qishloqlaming markazlari ko'rilishi lozim.
3. Ishlab chiqarish markazlari va kichik aholi punktlariga xizmat 
ko'rsatishga alohida e ’tibor qaratilishi lozim, buning uchun aholiga 
xizmat ko'rsatishga ixtisoslashgan yangi binolar qurish yoki 
mavjudlarini modemizatsiya qilish lozim. kichik qishloqlarda jamoat 
markazining 
birlashtirilgan 
binolaridan, 
shuningdek, 
mahalliy 
sharoitlardan kelib chiqib, tarkibida kichik sig'imli muassasalari 
bo'lgan 
turar-joy binolaridan 
foydalanish 
maqsadga muvofiq 
hisoblanadi. 3.5.1-rasmda «Madaniy-maishiy xizmat ko'rsatish 
obyektlari xizmat ko'rsatishining sxemasi» keltirilgan.
4. Jamoat binolarining quyidagi turlari keng tarqalishi lozim:
- kichik sig'imli va oilaviy maktabgacha muassasalar,
104

---

• joylashuvning o ‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda 
qurilgan maktablar, jumladan kichik sig'imli ta’lim muassasalri;
- boshlang‘ich va o‘rta maktablar bilan birlashtirilgan bog'cha- 
yaslilar;
• boshlang'ich maktab va bolalar bog'chasi boMgan o'qituvchi
uyi;
• aholining barcha tabaqalari uchun moMjallangan ma’rifat, 
madaniyat va sport markazlari (odatda, o'rta maktablar qoshida tashkil 
qilinadi);
• madaniyat uylari va hordiq chiqarishga moMjallangan klublar 
(mehmonxonalar, sport va sogMomlashtirish yo‘nalishida faoliyat 
ko'rsatadigan klublar);
- ko‘p funksiyali birlashtirilgan binolar: klub-idora, klub-oshxona, 
kafe, maktab-klub, sport guruhi bilan va h.k.
• ko'chma savdo va buyurtmalarni uyga yetkazib berishga, 
yordamchi xo'jaliklar mahsulotlarini qabul qilish va mavsumiy savdo 
hamda 
umumiy 
ovqatlanish 
shaxobchalarini 
tashkil 
qilishga 
ixtisoslashgan rivojlangan «Guzar» tarkibidagi savdo markazlari;
-jam oat markazlari komplekslari, shu jumladan kichik qishloqlar 
uchun mikromarkazlar;
- ijtimoiy himoyalanmagan aholi - faxriylar, qariyalar, nogironlar 
va yetimlar uchun binolar.
5. Madaniy-maishiy xizmat ko'rsatish muassasalari va korxonalari 
tarmogMning tashkil etilishi quyidagilar bo'yicha takliflami o‘z ichiga 
olishi lozim:
- qishloq fuqarolari yig'inining butun hududida maktabgacha va 
maktab taMimi muassasalari tarmog'ining tashkil qilinishi;
• qishloq fuqarolari yig'ini aholisiga tibbiy xizmat ko'rsatish 
tizimining tashkil etilishi;
- qishloq fuqarolari yigMni aholisiga madaniy-ma’rifiy va savdo- 
maishiy xizmat ko'rsatish tarmog'ining tashkil etilishi;
-qishloq 
fuqarolari 
yig'ini 
aholisiga 
rekreatsion 
xizmat 
ko'rsatilishi;
- qishloq fuqarolari yig'inining hududida ma’muriy va jamoat 
tashkilotlarining joylashtirilishi.
6. Qishloq fuqarolar yig'ini tarkibiga kiruvchi aholi punktlaridagi 
maktabgacha ta’lim muassasalari tarmog'ini shakllantirish prinsipi: