Qishloq aholi

1.1.1-rasm. O‘zbckiston Respublikasidagi qishloq aholi
punktlarining gradatsiyasi
5022 ta 
qishloq 
aholi 
punktlari
(42,6%)
1997 ta qishloq aholi punktlari
(16,9%)
4775 ta 
qishloq 
aholi 
pimktlari
(40.5%)
O iia ta rk ib ln ia g n 'n a c h a юЫ
Г; B u io ro . Navoly, N am angan, T o sh k tn t, F arg ’ona vilovatlarida - 
4
-
4,9
■ Andijun. J U z a i. Q a ih q a d a ry o , S a n a r q a a d , S lrdarvo va X a r a z n viloyadarida - 
5
-
5
.»
■ Q o raq aip o g 'b to n KcspvbUkasI va S u n ro u d ary o vBoyalida - 
5,»-*.5
0 ‘zbcktaton R rspublikasi ho'yich* qishloq aholi punktlarining um um iy soni 11794 ni,
oila tarkibini o ‘rtacha soni 5 tani tashkil etadi.
1.1.2-rasm. O'zbekiston Respublikasidagi qishloq aholi
punktlarining demografik tuzilmalari
Toshkent mintaqasidan janubiy-g‘arbiy tomonda, Sirdaryoning 
chap qirg‘og‘i bo‘yidagi vodiyda va janubiy Mirzacho‘1 kanalining 
suvi bilan sug‘oriladigan cho‘1 zonalarda katta boMmagan Guliston va
10
1

---

Jizzax joylashuv zonalari shakllangan. Bu yerda qishloq aholisining 
ulushi (taxminan 70%) salmoqliroqdir.
Zarafshon daryosi havzasi bo‘ylab joylashuvning Zarafshon zo- 
nasi shakllangan boMib, uning asosini urbanizatsiyalashgan hududlar 
zanjiri: yirik - Samarqand, key in Navoiy va Buxoro zonalarini tashkil 
qiladi. Samarqand zonasida rejalashtirish nuqtayi nazaridan nisbatan 
mustaqil hisoblanuvchi Kattaqo‘rg‘on, Buxoro zonasida esa -
Qorako‘1 joylashuv guruhlari ajralib turadi. Bu mintaqada ham 
qishloq aholisining ulushi katta - Samarqand viloyatida 74%, Buxoro 
viloyatida 70% va Navoiy viloyatida 60%.
Respublika janubidagi Surxondaryo vodiysida joylashuvning ikki 
guruhidan iborat zona mavjud boMib, ulaming birida markaz sifatida 
Termiz, ikkinchisida e sa -D e n o v ko'riladi. Ushbu zonaning o ‘ziga 
xos xususiyati, bu Termiz shahrining Afg‘oniston bilan chegarada 
joylashganidir. Aynan shu jihat joylashuv markazi boMgan Termiz- 
ning shaharsozlik nuqtai nazarida rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatadi. 
Umuman olganda, bu mintaqadagi aholining aksariyat qismi (80%) 
qishloqda istiqomat qiladi.
Aholi joylashuvining 
Qashqadaryo 
zonasi 
Zarafshon 
va 
Surxondaryo zonalarini bogMab turuvchi bo‘g‘in hisoblanib, uning 
tarkibida ikkita - Qarshi va Shahrisabz guruhlari joylashgan. Birinchi 
guruhning markazi yirik shahar Qarshi boMsa, ikkinchisining 
markazi - nisbatan katta boMmagan Shahrisabz shahridir. Joylashuv 
tuzilmasidagi aholining katta qismi (75%) qishloqda istiqomat qiladi.
Respublikaning shimoli-g'arbida, Amudaryoning quyi oqimida 
aholi joylashuvining ikkita: Xorazm va Quyi Amudaryo zonasi 
shakllangan. Xorazm zonasi Amudaryo bilan ikkita qismga boMinadi: 
chap qirg‘oqdagi qism, markazi Urganch shahri boMgan asosiy guruh 
va markazi Beruniy shahri boMgan o‘ng qirg'oqdagi qism. Bu yerdagi 
aholining katta qismini qishloqda yashovchilar tashkil qiladi - 77%. 
Quyi Amudaryo zonasidagi shahar va qishloq aholisining ulushlari 
bir-birlariga deyarli teng.
Aholining alohida mintaqalar va zonalarda joylashuvi bo‘yicha 
keltirilgan tahlildan ko‘rinib turibdiki. qishloqda yashovchilaming 
ulushi shaharliklarga qaraganda ko‘pchilikni tashkil etadi (Toshkent 
mintaqasi va Quyi Amudaryo zonasi bundan mustasno). Bu holat 
respublikada qishloq aholisining shakllangan joylashuvidagi o ‘ziga 
xos jihatlami yanada chuqurroq o'rganishga yo‘naltiradi.
11

---

T ak ro rlash uchun savollar:
1. O'zbekistondagi qaysi sharoitlar (omillar) aholi joylashuvidagi 
farqlanishni va uning chiziqli-tugunli tuzilmasini shartlab bergan?
2. Farg'ona vodiysidagi aholi joylashuvining qanday o'ziga xos 
jihatlari bor?
3. Toshkent mintaqasidagi joylashuvning o'ziga xos xususiyatlari 
qanday?
4. Guliston va Jizzax zonalarida aholi joylashuvining o'ziga xos 
jihatlari qanday?
5. Aholi joylashuvining Zarafshon zonasida qanday o'ziga xos 
xususiyatlari bor?
6. Termiz-Denov mintaqasida aholi joylashishining o'ziga xos 
jihatlari.
7. Aholi joylashuvining Xorazm va Quyi Amudaryo zonalarida 
qanday o'ziga xos xususiyatlari bor?