Qlobal tüTÜn epidemiyasi barəDƏ Üst-nin MƏruzəSİ, 2008-ci IL. Mpower tədbirlər kompleksi yaĢayır və təsir edir
Yüklə 1,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
QLOBAL TÜTÜN EPİDEMİYASI BARƏDƏ ÜST-nin MƏRUZƏSİ, 2008-ci il. MPOWER tədbirlər kompleksi yaĢayır və təsir edir XX əsrdə t ütün epidemiyası bütün dünyada 100 milyon insanın həyatına son qoydu. O XXI əsrdə bir milyard insanı öldürə bilər. Monitor Tütün istehlakının və profilaktik strategiyaların monitorinqi. Protect İnsanların tütün tüstüsündən mühafizəsi. Offer Tütündən istifadənin dayandırılması məqsədi ilə kömək təklifi. Warn
Tütünlə bağlı təhlükələrə dair xəbərdarlıq. Enforce
Tütün məhsullarının reklamına, satışının stimullaşdırılmasına və sponsorluğuna qoyulmuş qadağalara əməl edilməsinə təminat. MPOWER tədbirlər kompleksinə aid ÜST -ni n altı strategiyası tütün epidemiyası ilə mübarizə apara və on un qurbanlarının sayını azalda bilər. Raise Tütün məhsullarına qoyulan vergilərin artırılması. T ütünlə mübarizə nin a ltı effekt li strategiyası epidemiya ilə mübarizə apara bilər. “Qlobal tütün epidemiyası barədə ÜST -nin Məruzəsi, 2008 -ci il ” – ÜST -nin tütün epidemiyasının vəziyyətinə və onun dayandırılması məqsədi ilə aparılmıĢ əks tədbirlərin təsirinin qiymətləndirilməsinə həsr olunmuĢ silsilə məruzələrinin birincisidir. WHO Library Cataloguing-in-Publication Data QLOBAL TÜTÜN EPİDEMİYASI BARƏDƏ ÜST-nin MƏRUZƏSİ, 2008-ci il. MPOWER t ə dbirl ə r kompleksi Bu sənəd Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi tərəfindən azərbaycan dilinə tərcümə olunmuşdur. Mündəricat 11 QLOBAL TÜTÜN EPİDEMİYASINA SON QOYMAQ VƏ MİLYONLARLA HƏYATI XİLAS ETMƏK ÜÇÜN BU GÜN FƏALIYYƏT GÖSTƏRMƏK LAZIMDIR ÜST-nin Baş direktorunun məktubu
XÜLASƏ
QLOBAL TÜTÜN BÖHRANI 1 8 Tütün – qlobal ölüm faktorudur 20 Artan epidemiya 22 Tütünün iqtisadi təhlükəsi 2 5 Xəstəliklər törədicisi kimi olan tütün sənayesi 2 7 MPOWER: TÜTÜN EPİDEMİYASINA SON QOYA BİLƏCƏK ALTI MÜBARİZƏ STRATEGİYASI
Tütün istehlakının və profilaktik strategiyaların monitorinqi 2 9 İnsanların tütün tüstüsündən mühafizəsi Tütündən istifadənin dayandırılması məqsədi ilə kömək təklifi
Tütünlə bağlı təhlükələrə dair xəbərdarlıq 40 Tütün məhsullarının reklamına, satışının stimullaşdırılmasına və sponsorluğuna qoyulmuş qadağalara əməl edilməsinə təminat
İXTİSARLAR АМRB Amerika ölkələri üçün ÜST -nin regional bürosu АFRB
Afrika ölkələri üçün ÜST -nin regional bürosu ÜST
Ümumdünya Səhiyyə TəĢkilatı ŞARB ġərqi A ralıq dənizi ölkələri üçün ÜST -nin regional bürosu ABŞ doll. Amerika BirləĢmiĢ ġtatları Dolları ARB ÜST -nin Avropa regional bürosu QSORB Sakit okeanın Qərb hissəsi ölkələri üçün ÜST -nin regional bürosu YVV
Yerli valyuta vahidi BVF Beynəlxalq valyuta Fondu QYX
Qeyri-yoluxucu xəstəliklər QHT
Qeyri- hökumət təĢkilatı ABŞ
Amerika BirləĢmiĢ ġtatları XMM
Xəstəliklərlə mübarizə və onların profilaktikası mərkəzləri Qərargah ÜST -ni n qərargahı CŞARB Cənub - ġərq Asiya ölkələri üçün ÜST - nin regional bürosu STEPS Epidnəzarətə dair ÜST -ni n mərhələli y anaĢması 4 6 TÜTÜNƏ QARŞI QLOBAL MÜBARİZƏ SAHƏSİNDƏ OLAN VƏZİYYƏT EFFEKTLİ TƏDBİRLƏRİN HƏYATA KEÇİRİLMƏSİ YALNIZ İNDİ BAŞLAYIR
məlumata malik deyil 4 8 Yalnız dünya əhalisinin 5%-i tütün tüstüsündən azad zonaların yaradılması barədə hərtərəfli qanunlar vasitəsi ilə mühafizə olunur 50 Yalnız tütün istifadəçilərinin bəziləri tütün asılılığından qurtulmaq üçün zəruri olan köməyi alırlar 52 Bəzi ölkələrdə tütün məmulartlarının qutularına tütünlə əlaqədar sağlamlığa dəyən zərər barədə xəbərdarlıqların yerləşdirilməsi qaydaları qüvvədədir
stimullaşdırılmasına və sponsorluğuna qoyulmuş qadağalara riayət edir 56 Ölkələr tütün məhsullarına qoyulan vergilərin artması ilə insanların həyatını xilas edə bilər 5 8 Qlobal tütünlə mübarizənin maliyyələşdirilməsi ehtiyaclara cavab vermir 62 YEKUN
64 İSTİNADLAR TÜTÜN EPİDEMİYASININ QURBANLARI XX əsrdə tütün epidemiyası 100 milyon insanın həyatına son qoydu Hazırda il ərzində 5,4 milyon insan ölür Əgər təcili tədbirlər görülməsə: 2030-cu ilədək ölənlərin sayı ildə 8 milyondan çox olacaq 2030-cu ilədək tütündən istifadə ilə əlaqədar ölüm hallarının 80%- dən çoxu inkişaf edən ölkələrin payına düşəcək Proqnozlara əsasən XXI əsr ərzində ölüm hallarının sayı bir milyarda çata bilər Tam qarşısı alına bilən bu epidemiyanın geri dönməsi, bu gün dünyanın hər bir ölkəsində ictimai səhiyyənin və siyasi rəhbərliyin ən mühüm prioriteti olmalıdır. D-r Marqaret Çen, ÜST-nin Baş direktoru QLOBAL TÜTÜN EPĠDEMĠYASINA SON QOYMAQ VƏ MĠLYONLARLA HƏYATI XĠLAS ETMƏK ÜÇÜN BU GÜN FƏALĠYYƏT GÖSTƏRMƏK LAZIMDIR Bu əsrdə bir milyard kişi, qadın və uşaqlara təhlükə yaradan qlobal tütün epidemiyası probleminin həlli bizim əlimizdədir. Faktiki olaraq tütündən istifadə o qədər çox və müxtəlif üsullarla məhv edə bilir ki, dünyada əsas səkkiz ölüm səbəbinin altısına dair risk faktoru təşkil edir. Bu dağıdıcı epidemiyanı dayandırmaq üçün dərman və vaksinlər deyil, hökumətlərin və vətəndaş cəmiyyətlərinin razılaşdırılmış fəaliyyəti zəruridir. Bizim dövr – ictimai səhiyyənin tarixində olan nadir məqamdır ki, siyasi iradənin və maliyyələşdirmənin birləşməsi ilə hazırki əsrin ortalarına tütün istehlakının kəskin azalması və milyonlarla həyatın xilas olması üçün potesial yaradır. Bu tam qarşısı alına bilən epidemiyanın geri dönməsi bu gün dünyanın hər bir ölkəsində ictimai səhiyyənin və siyasi rəhbərliyin ən mühüm prioriteti olmalıdır. Qlobal səviyyədə tütün epidemiyası ilə mübarizənin vacibliyini artıq tütünlə mübarizə üzrə ÜST Çərçivə konvensiyasının 150 Tərəfi yekdil qəbul etdi. Hazırda “Qlobal tütün epidemiyası barədə ÜST-nin Məruzəsi, 2008-ci il” ölkələrə MPOWER - tütünlə mübarizəyə dair altı effektli tədbirlər kompleksi vasitəsi ilə bu qlobal konsensusun qlobal reallığa çevrilməsi üçün Çərçivə konvensiyasına əsaslanan “yol xəritəsi”ni təklif edir. Lakin ölkələr təklikdə fəaliyyət göstərməyəcək. ÜST qlobal partnyorların köməyi ilə potensialını artırır və üzv ölkələrinə MPOWER tədbirlərinin həyata keçirilməsi və təmin olunmasında dəstək verməyə hazırdır. “Qlobal tütün epidemiyası barədə ÜST-nin Məruzəsi, 2008-ci il” həmçinin dünyanın konkret ölkələri üzrə müqayisə edilə bilən məlumatların nadir kompleksini ÜST tərəfindən təqdim edilməsinə imkan verir ki, burada tütün istehlakının vəziyyəti, onun insanlar və iqtisadiyyat üçün yaratdığı nəticələri, eləcə də epidemiyanın dayandırılmasına yönəldilən səylər nəticəsində ölkələrin əldə etdiyi nailiyyətləri öz əksini tapmışdır. Təcili tədbirlər həyata keçirilməlidir. Tütün epidemiyası hal-hazırda ağ ciyərlərin xərçəngi, ürək xəstəlikləri və digər xəstəliklər səbəbindən hər il 5,4 milyon insanın həyatına son qoyur. Onun qarşısı alınmazsa, 2030-cu ilədək bu rəqəm səkkiz milyona çatacaq. Faciə ondadır ki, bu ölümlərin 80%- dən çoxu inkişaf edən ölkələrin payına düşəcək, epidemiya xüsusilə o ölkələrə güclü zərbə vuracaq ki, orada sürətlə artan iqtisadiyyat vətəndaşlara həyatın yaxşılaşmasına ümid verir. Tütün şirkətləri üçün bu ölkələr yeni geniş satış bazarlarıdır. Bu nəinki xəstələnmə və ölüm səviyyəsinin artmasına, eləcə də əmək məhsuldarlığının azalmasına və səhiyyə xərclərinin artmasına gətirib çıxardaçaq ki, bunların da qarşısını almaq olardı. Biz buna yol verə bilmərik. Bütün dünya ölkələrinin hökumətlərini MPOWER tədbirlər kompleksində nəzərdə tutulmuş təcili tədbirlərin həyata keçirilməsinə çağırıram.
Baş direktor Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı 11
Xülasə Bu gün tütün – dünyada yeganə ən çox dərəcədə qarşısı alına bilən ölüm səbəbidir. Bu il tütün beş milyondan artıq insanı – ümumi götürdükdə vərəm, HİV/AİDS və malyariya xəstəliklərindən də çox insanı məhv edəcək. 2030-cu ilədək o, ildə səkkiz milyondan çox insanı məhv edəcək. Təcili tədbirlər görülməzsə, bu yüzillikdə tütün bir
Tütün yeganə leqal istehlak malıdır ki, onun təsirinə məruz qalan hər kəsə zərər gətirə bilər; o, təyinatı üzrə ondan istifadə edənlərin təxminən yarısını öldürür. Buna baxmayaraq tütündən istifadə bütün dünyada geniş yayılıbdır ki, bu da aşagı qiymətlər, satışının təcavüzkarcasına və istənilən yerdə stimullaşdırılması, onunla bağlı təhlükələr barədə məlumatın olmaması və onun istehlakına qarşı yönəldilən qeyri-ardıcıl dövlət siyasətindən asılıdır. Əksər hallarda tütün istehlakı ilə bağlı sağlamlığa dəyən zərər ondan istifadə etməyə başladıqdan illər və ya onilliklər ötdükdən sonra özünü göstərir. Bu o deməkdir ki, tütün məmulatlarının istehlakının qlobal səviyyədə genişlənməsi şəraitində tütün səbəbindən baş verən xəstəliklər və ölüm epidemiyası yalnız indi başlayır. Lakin biz gələcəyi dəyişdirə bilərik. Tütün epidemiyası dağıdıcı xüsusiyyətə malikdir, lakin onun qarşısı alına biləndir. Tütünə qarşı mübarizə gərgin və tez aparılmalıdır – həyat üçün təhlükəli yoluxucu xəstəliklərlə mübarizdə olduğu kimi fəal olmalıdır. Biz tütün epidemiyasını dayandıra və tütündən azad dünya qura bilərik, lakin gecikmədən tədbir
Tütünlə mübarizə üzrə ÜST Çərçivə konvensiyası – 150 Tərəfin iştirak etdiyi hərtərəfli müqavilə – tütün epidemiyasına qarşı qlobal mübarizədə ilk addım oldu. Bu müqavilə tütün məhsullarına olan təklif və eləcə də tələblərin azaldılması modelini ölkələrə təklif edir. ÜST Çərçivə konvensiyasına görə xəstələnmənin qarşısının alınmasında və sağlamlığın möhkəmləndirilməsində aparıcı rol beynəlxalq hüquqa məxsusdur. ÜST Çərçivə konvensiyası Tərəfləri tütün epidemiyasına qarşı mübarizəyə qoşularaq öz əhalilərinin sağlamlıqlarının qorunmasını öhdələrinə götürdülər. ÜST Çərçivə konvensiyasında əks olunmuş vəzifələrin həlli istiqamətində ölkələrə yardım göstərmək məqsədi ilə ÜST MPOWER - tütünə qarşı mübarizə üzrə altı strategiyadan ibarət olan ən əhəmiyyətli və daha effektli kompleksi tərtib etdi: vergi və qiymətlərin artırılması, tütün məhsullarının reklamına, satışının stimullaşdırılmasına və sponsorluğuna qadağaların qoyulması, insanların passiv siqaretçəkmədən mühafizəsi, hamının və hər kəsin tütünlə bağlı təhlükələrdən xəbərdar edilməsi, tütündən istifadənin dayandırılması məqsədi ilə kömək təklifi, eləcə də epidemiyanın və profilaktik tədbirlərin dəqiq monitorinqi. Sübuta yetirilib ki, bu tədbirlər tütündən istifadənin azalmasını təmin edir. MPOWER-i dəstəkləmək üçün ÜST və onun qlobal partnyorları hal-hazırda tütündən istifadə ilə əlaqədar yaranan xəstəliklər, ölüm və iqtisadi itkilərə son qoymaq istəyən ölkələrə yardım etmək mədsədi ilə yeni resurslar təklif edirlər. Dərhal
12
TÜTÜNDƏN ĠSTĠFADƏ DÜNYADA SƏKKĠZ ƏSAS ÖLÜM SƏBƏBLƏRĠNDƏN ALTISINA DAĠR RĠSK FAKTORUDUR Ürəyin işemik xəstəliyi Beyin qan dövranının pozulması Aşağı tənəffüs yollarının infeksiyaları Ağ ciyərlərin xroniki obstruktiv xəstəliyi HİV/AİDS Diareya xəstəlikləri Vərəm Ağ ciyərlərin, bronxların və traxeyanın xərçəng xəstəliyi Tütündən istifadə Tütünlə əlaqədar yaranan digər xəstəliklər * Ştrixlənmiş zonalar tütündən istifadə ilə əlaqədar ölüm hallarının faizini göstərir və müvafiq ölüm səbəbinin sütununun rəngi ilə eynidir. *O cümlədən ağız boşluğu və qırtlaq xərçəngi, qida borusu xərçəngi, mədə xərçəngi, qara ciyər xərçəngi, digər xərçəng növləri, eləcə də ürək- damar xəstəlikləri, lakin ürəyin işemik xəstəliyi və beyin qan dövranının pozulması istisna edilir. Mənbə: Mathers CD, Loncar D. Projections of global mortality and burden of disease from 2002 to 2030.
PLoS Medicine, 2006, 3(11): e442. Əlavə məlumat C.D. Mathers ilə şəxsi ünsiyyət zamanı alınmışdır. HİV/AİDS-lə əlaqədar yenidən baxılmış məlumatlar mənbəyi: AİDS epidemiyasına dair məlumatların yenilənməsi. Ceneva, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının HİV/AİDS üzrə Birləşmiş Proqramı (UNAİDS) və Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST), 2007-ci il.
[Tütündən istifadə] – dünyada əsas qarşısı alına bilən ölüm səbəbidir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı: Dünyada səhiyyənin vəziyyəti barədə Məruzə 2003-cü il. 13
Kompleks şəkildə bu altı strategiyanın reallaşması və həyata keçirilməsinin təmin olunması gənclər arasında siqaretçəkmənin başlanmasının qarşısını alacaq, bu gün siqaret çəkənlərə bu vərdişdən imtina etməyə kömək edəcək, çəkməyənləri isə passiv siqaretçəkmədən mühafizə edəcək, ölkələri və onların xalqlarını tütünün zərərli təsirindən xilas edəcək.
istifadənin və onun nəticələrinin daha dəqiq qiymətləndirilməsi zəruridir. Hal-hazırda bütün ölkələrin yarısı və inkişaf edən ölkələrin üçdə ikisi gənclərin və böyüklərin tütündən istifadəsinə dair hətta ən minimal məlumata malik deyil. Tütündən yaranan xəstəliklər və ölüm kimi epidemiyanın digər aspektləri barədə də məlumatlar kifayət deyil. Etibarlı monitorinq bu və ya digər ölkədə epidemiyanın miqyasına dair, eləcə də həmin ölkənin konkret tələbatını nəzərə almaqla strategiyaları necə tərtib etmək barədə məlumatı təmin edir. Həm qlobal, həm də ölkə üzrə monitorinq tütün epidemiyasının başa düşülməsi və geri dönməsi üçün son dərəcə vacibdir.
almaq hüququ hər bir insanın əsas hüquqlarından biridir. Siqarert çəkməyənləri mühafizə etmək üçün, həmçinin siqaret çəkənləri bu vərdişdən imtina etməyə vadar etmək məqsədi ilə, tütün tüstüsündən azad yerlərin olması vacibdir. Gəlir səviyyəsindən asılı olmayaraq, istənilən ölkə, tütün tüstüsündən azad ərazilərin yaradılması barədə qanunlara effektli riayət olunmasını təmin etmək imkanındadır. Lakin Yer kürəsinin bütün əhalisinin yalnız 5%-i müvafiq yerlərdə siqaretçəkmənin qadağan edilməsi barədə hərtərəfli milli qanunvericilik vasitəsi ilə mühafizə olunur. Əksər ölkələrdə tütün tüstüsündən azad zonaların yaradılması barədə qanunlar yalnız bəzi daxili otaqlara şamıl edilir, dəqiq ifadə edilmir və ya pis icra edilir. Tütün tüstüsündən azad zonaların yaradılmasını nəzərdə tutan qanunlar qəbul olunduqdan və riayət olunması təmin olunduqdan sonra, hətta siqaret çəkənlər arasında, daha da çox məşhur olur və biznesə zərər gətirmir. Yalnız ictimai yerlərdə və iş yerlərində siqaret çəkmənin tam qadağan edilməsi siqaret çəkənlərə bu vərdişdən azad olmağa kömək edir. Yüklə 1,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|