Qon sporalilar turkumi. (Haemosporidia)

Plasmodium avlodi vakillari

• 
  Plazmodiy (plasmodium) – bir hujayralil parazit organizmlar avlodi. Ba’zi bir turlari bezgak kasalligini keltirib chiqaradi. 200 ga yaqin turi fanga ma’lum bo’lib, ulardan 5turi odam tansida parazitlik qiladi. Qolgan turlari esa boshqa umurtqali hayvonlar -- primatlar, kemiruvchilar, qushlar va sudralib yuruvchilarda parazitlik qiladi. Plazmodiylarning hayot sikli 2 ta xo’jayinda: umurtqalilar va chivinlarda o’tadi.
  
• 
  Plazmodiylar organizmga tushgandan so’ng, o’zidan chivinlarni jalb qiluvchi modda ishlab chiqaradi. Bu borada sichqonlarda bir necha bor tajribalar o’tkazilgan. Olib borilgan tajribada parazitlar sichqonlar hidini o’zgartirgan, ayniqsa, bu jalb qiluvchi hid parazitlar hayot sikli davomida tarqalib turgan.
  
• 
  Plazmodiylarning barcha o’rganilgan turlarida 14 ta xromasoma, bitta mitixondriya va rudiment holdagi plastida mavjud. Har bir xromasoma uzunligi 500 kilobaz dan 3.5 megabazgacha. Genomining umumiy hajmi 25 megabaz atrofida, genom 5300 ga yaqin genni o’zida saqlaydi.
  
• 
  Plazmodiylarning sporozoitlari 5-8 mkm keladigan juda kichik chuvalchangsimon bir yadroli hujayralar bo’lib, tuzilishi koksidiyalar sporozoitiga o’xshaydi. Lekin konoidlari bo’lmasligi blan farq qiladi.
  

Odam organizmida bezgak kasalini paydo qiluvchi Plasmodium avlodining 4 turi (P. vivax, P. malariae, P. falciparum, P. ovale) uchraydi. Ular bir – biridan ayrim morfologik va biologik xususiyatlari bilan farq qiladi. P. malariae turida jinssiz sikl, binobarin bezgakning huruj qilishi har 72 soatda takrorlanib turadi. Shuning uchun bu tur paydo qiladigan kasallik 4 kunlik bezgak deyiladi. P. vivax juda keng tarqalgan qon paraziti bo‘lib, shizogoniya har 48 soat davom etadi, bezgak ham har 3 kunda huruj qilib turadi. P. falciparum parazitida shizogoniya 24 yoki 48 soat davom etadi, lekin bezgak huruji uzoq davom etishi sababli eng xavfli hisoblanadi. P. falciparum paydo qilgan kasallik tropik bezgak deb ataladi. P. ovale faqat Afrikada uchraydi.

• 
  Odam organizmida bezgak kasalini paydo qiluvchi Plasmodium avlodining 4 turi (P. vivax, P. malariae, P. falciparum, P. ovale) uchraydi. Ular bir – biridan ayrim morfologik va biologik xususiyatlari bilan farq qiladi. P. malariae turida jinssiz sikl, binobarin bezgakning huruj qilishi har 72 soatda takrorlanib turadi. Shuning uchun bu tur paydo qiladigan kasallik 4 kunlik bezgak deyiladi. P. vivax juda keng tarqalgan qon paraziti bo‘lib, shizogoniya har 48 soat davom etadi, bezgak ham har 3 kunda huruj qilib turadi. P. falciparum parazitida shizogoniya 24 yoki 48 soat davom etadi, lekin bezgak huruji uzoq davom etishi sababli eng xavfli hisoblanadi. P. falciparum paydo qilgan kasallik tropik bezgak deb ataladi. P. ovale faqat Afrikada uchraydi.