Qoshanov A’bdikerim

41-suwret. Aspandag’i’ ju’riwsh i’ denelerdi baqlaw ushi’n arnalg’an 
a’spbap- astrolobiya. 
Bul qalada hayal ha’m yer adam kelbetindegi qudaylardi’n’ mu’sinlerin soqqan. 
Xorezm mu’sinshileri ko’rkem wo’nerdin’ a’jayip u’lglierin do’retken. 
Mu’sinshiler sol da’wirdegi adamlardi’n’ tu’r-tu’sin, kiyim-kensheklerin, kelbetin 
da’l wo’zi yetip, ayni’tpay bere alg’an. Ossuwariy—i’laydan jasalg’an quti’ boli’p, 
wog’an zoroastriy da’stu’ri boyi’nsha marhumlardi’n’ tek su’yekleri g’ana 
sali’ng’an. Adamlardi’n’ su’wretleri sali’ng’an ossuwariyler awi’lli’q turaq 
jaylardi’n’ ishine de qoyi’lg’an. Ha’rbir u’yde arnawli’ ossuwariyler qoyi’lg’an 
bo’lme bolg’an. Wol bo’lmelerde ossuwariyden islengen mu’sinlerdin’ 
aldi’nda woti’ri’p ata-balalarg’a duwa oqi’g’an. Bul da’stu’r yelde ken’ taralg’an. 
A’yyemgi xorezmliler si’yi’ng’an qudaylardi’n’ mu’sinleri u’lken sheberlik 
penen jasalg’an. Wolardi’n’ arasi’nda Anaxita qudayi’, quyash qudayi’n an’latqan 
Mitra yamasa Siyavush bar. B.e.sh. IV-III-a’sirlerdegi ha’m wonnan birqansha 
keyinirek da’wirdegi Xorezm ko’rkem-wo’neri tuwrali’ mag’li’wmatlar gu’lal 
i’di’slardi’n’ si’rti’ndag’I’ su’wretlerde sa’wlelengen. Wolar an’shi’li’qti’, saray 
turmi’si’n, a’yyemgi Xorezm a’psanalari’nan ali’ng’an u’zindilerdi an’latqan. A1 
gu’lalshi’li’q yamasa tas mo’rlerdegi su’wretlerdin’ ma’nisleri sol da’wirdegi 
yamasa wonnan bir qansha 
buri’ng’i’ skif ko’rkem-wo’nerinin’ da’stu’ri 
menen ushlasadi’. Quslardi’n’ su’wretleri ko’birek gezlesedi. 
B.e.sh. 1 mi’n’i’nshi’ ji’llardi’n’ wortalari’na tiyisli oramiy ha’ripleri 
tiykarindag’i jaziw rawajlang’an. Bul da’wirdegi jaziw yelde ma’deniyatti’n’ 
joqari’ da’rejede bolg’anli’g’i’ni’n’ belgisi. Qoyqi’ri’lg’an qalada b.e.sh. III-

---

78 
yamasa II-a’sirlerde jazi’lg’an jazba nusqalar usi’ ku’nlerge shekem kelip jetken. 
Xorezm Ahamoniyleri ma’mleketi arqali’ Aldi’ng’i’ Shi’g’i’s yellerinin’ a’yyemgi 
ha’m joqari’ ma’deniyati’ menen
qari’m-qatnasta boldi’. Bul baylani’slar 
Xorezm ma’deniyati’na belgili da’rejede unamli’ ta’sir yetti. Bul da’wirde 
Aldi’ng’i’ Shi’g’i’s ma’deniyati’ni’n’ jaqsi’ u’lgilerin qabi’lladi’. Usi’nday 
ma’deniy baylani’slardi’n’ wornati’li’wi’ bul u’lkede ma’deniyatti’n’ joqari’ 
da’rejede du’ziliwine ali’p keldi. 
I-IV a’sirlerde Xorezmde sardushtiylik dinine iseniw dawam etken. Aral
boylari’n’da jasag’an ko’shpeli sharwa saklerdin’ bir bo’legi bul dindi qabi’l
etedi. Al bul dindi qabil etpegen ko’shpeli sharwa qawimleri o’z
marxumlari’n qa’birlerge jerlegen, qa’bir u’ytini belgi retinde topi;raq u’ygen
yamasa taslar qoyi’p, to’beshuk etip belgilegen. Buni arxeologyada ‖qorg’an‖ 
dep ataydi’. Olar A’mdaryani’n’ Sari’qami’s delta boylari’nda, U’stirt
ken’isliginde, Si’rdarya boylari’nda ushi’rasadi’.Sardushtiyli’q dinine si’yi’ni’w
dawam yetken Topi’raq qaladag’I’, Qazaqli’ jatqanda’ Tashqi’rmanda ot
xramlari’ buni’ dalilleydi. Bul xramlar qurli’si’ Messopotamya ha’m Iran
yellerindegi muqaddes wot xramlarg’a uqsas boli’p keledi. Sonday-aq Aral
boyi’ xali’qlari’ sardushtiyli’q dininen basqa, ta’n’rge ha’m ta’biyat
qubi’li’slari’na si’yi’ng’an.
I-IV a’si’rlerde Aral boyi xali’qlardi’n’ o’zi’ne ta’n ma’deniyati’ ko’rkem
o’neri ha’m arxitektura qurlislari’ rawajlandi’ Suywret Sali’w, adam,
haywanlardi’n’ mu’si’nlerin islew ha’m jaylardi bezew usillari ken’ taralg’an 
Imaratlardi’n’ diywallari’n aq, jasi’l ham tu’rli ren’li boyawlar menen 
nag’slar salip bezew da’stu’rge aylang’an. Adam ha’m haywan mu’sinlerin
islew joqari sheberlikte islengen. Buni Gawir qala, Topi’ra qaladan tabilg’an
mu’sinler dalilleydi. Qalalardi’n’ ma’deniy qatlamlarinan tabi’lg’an, ten’geler,
adam’ ha’m haywanat mu’sinleri bul dawi’rde ko’rkem o’nerdin’ joqari’
da’rejede bolg’anlig’I’n dalilleydi.