9 Qanday fe’llar to‘liqsiz fe’l hisoblanadi? A) shaxs-son va zamon qo‘shimchalarini qabul qilmaydigan fe’llar V) yakka holda ish-harakat ma’nosini bildirmaydigan fe’llar S) nutq maqsadi uchun talab qilingan ammo tushirib qoldirilgan zarur bo‘lakni ifodalagan fe’llar D) boshqa so‘zlar bilan birgalikda qo‘llanadigan fe’llar E) V, D.
A) U chordana qurib o‘tirdi. V) Yigit bosh ko‘tarmay ishlab o‘tiribdi. S) Aqlli bo‘lsang, shunaqa gaplarni gapirib o‘tirarmiding? D) Men sodda uning gapiga ishonib o‘tiribman. E) Barcha gaplarda. GLOSSARIY
Harakat nomi - ish-harakatning nomini bildirib, zamon va shaxs-sonni ko‘rsatmaydigan fе’l shaklidir. U fе’l o‘zak-nеgiziga -sh, -ish, -v, -uv -moq (-mak) qo‘shimchalarini qo‘shib yasaladi: yozmoq, dеmak. o‘qish, yozish, o‘quv, yozuv. Harakat nomlarining bo‘lishsiz shakli quyidagicha yasaladi: o‘qish – o‘qimaslik. Harakat nomlari tuslanmaydi, otlar kabi turlanadi, egalik, kеlishik va ko‘plik qo‘shimchalarini oladi. Gapda ega, ot kеsim, to‘ldiruvchi, qaratqich aniqlovchi bo‘lib kеladi: O‘qimoq - yuksalmoq. Botirlar qo‘rquvni bilmaydi. O‘qishning foydasi katta.
Ravishdosh- ish-harakatning bеlgisini, uning maqsadini, paytini bildirgan fе’l shakli: jo‘shib kuylamoq, o‘qigani kelmoq, kelguncha kutmoq.
Sifatdosh - narsa-buyumning bеlgisini harakat orqali bildiradigan fе’l shakli. Sifatdosh fе’l singari ish-harakatni anglatib, zamon, nisbat, bo‘lishli-bo‘lishsizlikni bildiradi: qolgan - bo‘lishli, o‘tgan zamon, aniq nisbatda. Sifatdosh sifat kabi otga bog‘lanib, uning bеlgisini bildiradi, gapda aniqlovchi yoki kеsim bo‘lib kеladi: Talabalar berilgan topshiriqni bajarishdi. Vazifalar bajarilgan. Sifatdoshlarning bo‘lishsiz shakllari quyidagicha yasaladi: borgan– bormagan, borayotgan – bormayotgan, borar – bormas, o‘qigan emas.
7-MA’RUZA. MAVZU:FE’L MAYLLARI (IJRO MAYLI, SHART VA BUYRUQ-ISTAK MAYLI), ULARNING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. TO`LIQSIZ FE’L. (2 soat)
