Qovun kasalliklari va ularning ekspertizasi

Bakterial soklishning alomati. Shiralar 
Zararlangan o'simliU.
cho^zilishidan ip hosil
bo4ladi.

---

II BO‘LIM . ZAM BURUG‘LI KASALLIKLAR 
UN-SHUDRING KASALLIGI
(Erytiphe dchoraoeiruro)
Bodringda un-shudring 0 ‘zbekiston va boshqa Markaziy Osiyo mamlakatla- 
rida issiqxona va ochiq dalalarda keng tarqalgan. Barglaming ikki tomonida ham 
oq, sarg‘ish-qo4ng‘ir yoki qizg‘ish-kulrang, yupqa mog‘or qatlami, keyinchalik 
(mavsum so'ngida) ulaming ustida qoramtir nuqtalar - kleystotetsiylar rivojlanadi; 
barglar sarg'ayadi, so‘ngra qo‘ng‘ir tus oladi va quriydi. Mog‘or ba’zan o‘simlik 
poyasi va barg bandlarida, kam hollarda mevasida uchraydi. Issiqxonalarda un- 
shudring o4simliklami urug‘barg fazasidan boshlab zararlaydi.
Patogenning konidiyalari ekin ichida shamol bilan tarqaladi. Ular o‘sishi 
uchun mo‘tadil harorat 25-27°Cni, namlik 50-90%ni tashkil etadi, ammo zambu- 
rug4 harorat 15-25°C va namlik 20% bo'lganida ham, nam boim agan, quruq barg- 
lami zararlay oladi. Kam sug(orilgan ekinlarda kasallik kuchayadi. Kasallikning 
yashirin davri issiqxonalarda 3-4 kunni tashkil qiladi. Zamburug4 har 6 kunda bir 
avlod berib ko‘payadi.
Patogen o ‘simlik qoldiqlan va begona o‘tlarda kleystotetsiylan bilan qish- 
laydi. Bahorda ulaming ichidagi xaltachalarda yetilgan askosporalar o‘simliklami 
birlamchi zararlaydi. 0 ‘zbekistonda zamburug4 qaysi propagulalari (mitseliy, kley- 
stotetsiy) vositasida qishlashi haqida ma’lumotlar mavjud emas. Un-shudring bod- 
ring hosilini dalada 20-30%, issiqxonalarda 50-70% gacha pasaytirishi mumkin.
Un-shudring 0 ‘zbekistonda 
qovun
yetishtirishda eng katta zarar keltiradigan 
kasalliklardan biridir. Bu kasallik tufayli har yili qovun hosilining 36 foizi, epifito- 
tik yillari esa 64 foizigacha yo(qotiladi. Qo4zg4atuvchining mushk qovun navlarida
3 ta fiziologik irqi aniqlangan. 0 ‘zbekiston sabzavot, poliz va kartoshka ekinlan 
ilmiy tadqiqot instituti xodimlari tomonidan yaratilgan 9 ta qovun navi un-shud- 
ringga yuqori darajada chidamlidir.
Ilmiy adabiyotda un-shudring 
tarvuzda
kamroq uchrashi xabar qilingan 
Ammo bu kasallik tarvuzda Samarqand viloyatida keng tarqalganligi aniqlangan, 
ba*zi tumanlar dalalarida ekinlar 57-86 foizgacha zararlangan. Fungitsid purkab 
o'tkazilgan tajribalarda un-shudring tarvuz hosilini 30% gacha kamaytirgani tas- 
diqlangan.
QoizgiatuvchUarning belgUarL Sphaerotheca juliginea.
Zamburug‘ning 
pushti-kulrang tusli mog‘or qatlami, ko'pincha, bargning ostki tomonida rivojlana­
di. Konidiyalar zanjirchalarda, ellipsoid, silindr, ko4pincha, bochka shaklli, o4lcha- 
mi 20-40x11-22 mkm. Kleystotetsiylar ba'zan ancha ko‘p, ba’zan esa kam miq- 
dorlarda paydo bo‘ladi. Ular shar shaklli, m o‘rt, to4q-qo‘ng‘ir rangli, diametri 50- 
100 mkm, bitta xaltachali. 0 ‘simtalan, odatda, oz miqdorda, kalta, oddiy, buralgan 
shaklli, och-qo‘ng‘ir yoki to‘q-qo‘ng‘ir tusli yoxud rangsiz. Xaltachalar keng tu- 
xum yoki deyarli shar shaklli, sarg‘ish tusli, o4lchami 55-82x45-77 mkm, ichida 
5-8 askospora mavjud. Askosporalar 1 hujayrali, rangsiz, ellipsoid yoki deyarli 
shar shaklli, o4lchami 16-25x11 -15 mkm.
8

---

Kurash choralari
Chidamli navlar yaratish va qo‘llash, sog‘lom o‘simlik- 
lardan olingan puxta saralangan samarali fungitsid bilan dorilangan urug4lik ekish, 
kasallik boshlanishi bilan ekinga fungitsid, jumladan, Bayleton 25% n. kuk. (0,2-
0,6 kg/ga), Karatan LTS 50% em. k. (0,5-1,0 1/ga), Topsin-M 70% n. kuk. (0,8-1,0 
kg/ga), kolloid yoki n. kuk. shaklidagi oltingugurt (2,0-4,0 kg/ga), OOQ (0,5—1 °li 
eritma) va boshqalami 1 yoki 2 marta purkash, issiqxona devorlari, shifti, jihozlari 
va tuproqni zararsizlantirish, o‘simliklami iliq suv bilan sug‘orish, shamollatib tu- 
rish, issiqxona va daladan o‘simlik qoldiqlarini yo‘qotish, ulami begona o4tlardan 
toza holda tutish; dalani chuqur kuzgi shudgor qilish, almashlab ekish tavsiya qili- 
nadi.