Qrup: t ələbə

m
əfhum 
deyilir. 
Ümumi, konkret, f
ərdi və mücərrəd məfhumlar var. Müəyyən cisim və hadisələr 
qrupunun ümumi v
ə mühüm əlamətlərini əks etdirməsi 
ümumi m
əfhum 
adlanır. 
M
əs, tələbə, müəllim, şagird və s. Gerçək cisimlərin mühüm əlamətlərinin 
inikası 
konkret m
əfhum 
adlanır (dəftər, kitab və s.). Ayrı-ayrı cisim və hadisələrin 
ümd
ə xüsusiyyətlərinin əksi 
f
ərdi məfhumdur 
(m
əs, dahi şair Fizuli, Moskva və 
s.). 
Müc
ərrəd məfhum 
is
ə cisim və hadisələrin keyfiyyət və xassələrinin onun 
özünd
ən təcrid edilib, müstəqil surətdə düşünülməsidir (məs, xoşbəxtlik, yaxşılıq, 
b
ədbəxtlik və s.) 
Cisim v
ə hadisələrin arasında müəyyən əlaqə və münasibətin olub-olmamasını iqrar 
v
ə inkar edən təfəkkür formasına 
hökm 
deyilir. Ümumi, xüsusi v
ə fərdi hökmlər 
vardır. «Bütün balıqlar üzür» ümumi, «bəzi balıqlar yırtıcıdır» xüsusi, «bu balıq çox 
göz
əldir» fərdi hökmdür. Hökmlər iqrari və inkari olur. Məs, «təfəkkür və təxəyyül 
insana m
əxsusdur» iqrari, «heyvanlarda şüur yoxdur» inkari hökmdür. Cisimdə hər 
hansı bir sifətin iqrar və inkar edilməsinin səciyyəsinə görə şərti, təqsimi və qəti 
hökml
ər vardır. 
H
ər hansı bir fikrin həqiqiliyi hökmdə söylənilmiş şərtlərdən asılıdırsa, bu, şərti hökm 
adlanır. 
T
əqsimi hökmlərdə hər hansı cismə aid olan bir neçə xüsusiyyətlər iqrar və ya inkar 
edilir. 
Hökm cisimd
ə bu və ya başqa əlamətin olduğunu şərtsiz, danışıqsız iqrar və ya 
inkar edirs
ə, o, qəti hökm adlanır. 
Bir neç
ə hökmdən bir nəticənin çıxarılması istidlal və ya 
əqli nəticə 
adlanır. Əqli 
n
əticənin 3 növü vardır: induktiv əqli nəticə 
(induksiya), 
deduktiv 
əqli 
n
əticə 
(deduksiya) 
v
ə 
t
əşbih. 
İnduksiya — bir neçə fərdi hökmdən bir ümumi 
n
əticənin çıxarılmasıdır. Xüsusidən ümumiyə gedən əqli nəticədir. Deduksiya — 
ümumid
ən xüsusiyə gedən əqli nəticədir. Təşbih isə bir hökmdən bir nəticənin 
çıxarılmasıdır. Xüsusidən xüsusiyə gedən əqli nəticədir. 

---

T
əfəkkür proseslərinə təhlil, tərkib, müqayisə, ümumiləşdirmə, konkretləşdirmə və 
t
əsnifat daxildir. 
T
əhlil 
cismi v
ə ya hadisəni fikrən hissələrə ayırmağa deyilir, yəni 
elementl
əri parçalamaq. Təhlil real ola da bilər, olmaya da bilər. 
T
ərkib 
bu hiss
ələri 
fikr
ən birləşdirməkdən ibarətdir. Cisim və hadisələr arasında oxşar və fərqli cəhətləri 
fikr
ən müəyyənləşdirməkdən ibarət olan əməliyyata 
müqayis
ə 
deyilir. Müqayis
ə 
zamanı cisim və hadisələr qarşılaşdınlır, onlar arasındakı ümumi və fərqli cəhətlər 
tapılır. Cisim və hadisələri aralarındakı mühüm əlamət və xassələrinə görə 
birl
əşdirməkdən ibarət olan əməliyyata 
ümumil
əşdirmə 
deyilir. Ümumil
əşdirmə 3 
istiqam
ətdə olur: 

Ümumi v
ə mühüm əlamətlər ümumiləşdirilir (meyvə, tərəvəz, meşə və s.). 

Ümumi v
ə mühüm münasibətlər ümumiləşdirilir (hündür, alçaq və s.) 

T
əlim ümumiləşdirmələri (tezis, plan və s.) 
Konkretl
əşdirmə müəyyən ümumi müddəaya aid olan xüsusi halları fikrən 
mü
əyənləşdirməkdən ibarətdir. 
Cisim v
ə hadisələrin ümumi və oxşar cəhətlərini müəyyənləşdirib, onların fikrən hər 
hansı qruplara, dəstəyə, növə ayrılması əməliyyatı