Qrup: t ələbə

---

Az
ərbaycan Dövlət Bədən 
T
ərbiyəsi və İdman 
Akademiyası
Fakült
ə: 
İxtisas:
Qrup:
T
ələbə:
F
ənn:
Mü
əllim:
2023 

---

Mövzu:T
əfəkkürün əhəmiyyəti və əsas xüsusiyyətləri 
T
əfəkkürün təbiəti. 
Real al
əmin dərk edilməsi 
duyğu və qavrayışla başlasa da, onlarla bitmir və 
idrak prosesl
əri təfəkkür prosesi ilə davam edir. 
Duyğu və qavrayışdan alınan məlumatlar hissi 
idrakın səviyyələri kimi təfəkkürün dərketmə 
s
ərhədlərinin genişləndirilməsində həm prosessual, 
h
əm də informasiya dayaqları rolunu oynayır. 
T
əfəkkür proseslərinin gücündə idrak prosesi həm 
d
ərinləşir, həm də genişlənir. Təfəkkür duyğu və qavrayışın köməyi ilə əldə edilmiş 
bilikl
ərin ayrı-ayrı hissələrini müqayisə edir, qarşılaşdırır, fərqləndirir, münasibətləri 
ayırd edir, yeni bilikləri kəşf edir və hissi idrakdan verilən şeylərin əlamətlərini 
müc
ərrədləşdirir, qarşılıqlı əlaqələri aydınlaşdırır və gerçəkliyin mahiyyətinə vararaq 
onu d
ərk edir. Təfəkkür reallığı onun münasibət və əlaqələrində onun çoxobrazlı 
vasit
əli tərəfləri ilə birlikdə əks etdirir. 
T
əfəkkürün əsas məqsədi cisim və hadisələr arasından münasibət və əlaqələrin 
açılmasına yönəlib. Varlığın dərinliklərinin kəşfi, onun dərki təfəkkürün xüsusi yolunu 
mü
əyyən edir. Təfəkkür təkcə münasibət və əlaqələri deyil, həmçinin əlamət və 
mahiyy
əti də əks etdirir. Qavrayışda verilən gerçəkliyin cisim və əlamətlərinin 
qarşılıqlı münasibətləri, birləşmələri, əlaqələrindən çıxış edərək təfəkkür reallığı dərk 
etdirir. Qavrayış vasitəsi ilə təfəkkür proseslərinə ötürülən cisim və hadisələrin, 
onların əlamətlərinin bəzilərinin təkcə, digərlərinin mühüm olmayan əlamətləri, 
onların xarici əlamətləri birləşsələr də əlaqəli deyillər. Təfəkkür prosesləri zamanı 
hadis
ələrin mahiyyəti, xarakteri, əlamətləri arasında əlaqələrin yaranması nəzərdə 
tutulur. 
Mühüm v
ə ikinci dərəcəli əlamətlər, təsadüfi və zəruri əlaqələr, sadə təsadüfi və real 
oxşarlıqlar qavrayışda üzvlənməmiş, ayrılmamış şəkildə olur. Təfəkkürün məqsədi 
ondan ibar
ətdir ki, mühüm, əsas, zəruri əlaqələri, ikinci dərəcəli, formal əlaqələrdən, 
t
əsadüfi uyğunluqlarını situasiyalara görə ayırsın. 
Z
əruri olanı, mahiyyət əlaqələrini, təsadüfdən zərurətə keçidi ayıran təfəkkür 
prosesl
əri təkcədən ümumiyə keçir. Təsadüfi, xüsusi hallara əsaslanan, zaman və 
m
əkanla hüdudlanan hadisələr təkcə xarakter daşıyır. Lakin mahiyyətcə əlaqəli olan 
çoxlu d
əyişmələrdə zəruri olan elementlərin köməyi ilə təfəkkür əlaqələri açır və ona 
gör
ə də ümumiləşdirir. Hissi idrak səviyyəsində şeylərin mahiyyətini müəyyən 
etm
ək, onun daxili quruluşunu dərk etmək mümkün deyil. Elementar hissəcikləri 
görm
ə qavrayışı ilə müəyyən etmək çətindir. İnsan beynində, təbii və sosial 
dünyanın hadisələri bilvasitə inikas üçün əlçatmazdır. 

---

Hissi idrakın sərhədlərini keçmək üçün insan təfəkkürünə müraciət olunur. Təfəkkür 
d
ərk etmə səviyyəsinin keyfiyyətcə yeni və daha yüksək mərhələsidir. Təfəkkürdə 
bel
ə hadisələr üçün işarələrdən, nitqdən istifadə edirlər. Söz mücərrədləşdirmə 
al
ətidir və şeylərin mahiyyətini müəyyən etməyə imkan verir. Söz şeylərin əsas 
əlamətlərinin ümumiləşmiş inikası üçün vasitədir. 
H
ər hansı təfəkkür ümumiləşdirmədə icra olunur. Təfəkkür – fikrin hərəkətidir ki, 
əlaqələrin açılmasına xidmət edir, təkcədən ümumiyə, ümumidən təkcəyə və oradan 
da xüsusiy
ə doğru gedir. Təfəkkür əlaqə, münasibətlərin vasitəli kəşfinə əsaslanır və 
real al
əmin ümumiləşmiş dərkidir.