Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ
ilgiləri» mövzusunda dissertasiya müdafiə etmişdir
Yüklə 3,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şomer və şomerlilərin sorağın haradan tut- malıyıq»
- «Dağlar, daşlar, kətlər bizilən danışırlar»
- Kəngərli, Ur, Urmiyə, Vərəgül, Vərgəhan, Urami, Lügəran, İlando
- Kəngər
- «Şomer və Ural-Altay dillərinin tarixi-tətbiqi qramerinə müqəddəmə: Şomer və Ural-Altay dillərində lüğətin strukturu»
|
ilgiləri» mövzusunda dissertasiya müdafiə etmişdir. Müdafiə yüksək səviyyədə keçmişdir. Əsər haqqında filologiya elmləri doktoru, professor Q.Ş.Kazımovun rəyini dərc edirik. «Kredo», 2-9 dekabr 2006 Şumerlər Yer üzündə bəşər sivilizasiyasını yaradan ilk, ən qə- dim və ən mükəmməl insanlar olduğundan yalnız bir xalqı, bir filoloji aləmi deyil, mixi yazıların oxunmağa başladığı ilk gündən bütün bə- şəriyyəti düşündürməkdədir. Gil lövhələrin hamısını oxumağın müm- kün olmaması ilə yanaşı, bir tərəfdən də qədim İkiçayarası ərazilərdə axtarışlar dayandırılmış, dünyanın ən müqəddəs əraziləri olan bu yerlər topa tutulmuş, Amerika imperializminin qırğın meydanına çev- rilmişdir. Bu cür müqəddəs yerlərə top atanların özləri məhv olmalı- dır. Digər böyük çətinlik isə ondan ibarətdir ki, kiçik Yer kürəsinin əhalisini neçə yerə parçalayıblar, insan dinayrı qardaşlara çevrilib. Və bir mühüm çətinlik də ondan ibarətdir ki, bir kökdən olan, lakin gücü, silahı çox olan insan o birini əzməyə, məhv etməyə çalışır, irqi ayrılıq-seçkilik salır ortalığa. Çətinliklər çoxdur. Mixi yazıların samitlər sistemi, hətta sözün, cümlənin mənası da dəqiq, əksərən dəqiq müəyyən edilib, lakin sözə fon verən, onu sözə çevirən saitlər bir çox hallarda düzgün müəyyən edilmədiyindən bərpa edilmiş sözün səslənmə tərzi onu müasir şəklindən çox fərqləndirir və nəhayət, gil lövhələri oxuyanlar içərisində bir nəfər də türk yoxdur ki, bəşər mədəniyyətinin bəşərə düzgün çatdırılmasında sosial-siyasi məqsəd güdmədən xidmət göstərə. Və bilavasitə bu dissertasiya ilə bağlı söhbətə gəldikdə ən böyük çətinlik ondan ibarətdir ki, cənubunda azəri-türk xalqının ana 150
dilində bir məktəbi belə yoxdur ki, təhsil alsın, öz dilini elmi şəkildə öyrənsin, onun tarixi tədqiqi yollarını araya bilsin. Şumerlərin gil lövhələri ilk növbədə hindavropalıların əlinə dü- şüb, onlar mixi yazıların oxunma tərzini kəşf ediblər, lakin onlar oxuduqlarının hansı xalqa məxsus olduğunu etiraf etmək istəməyiblər, ilk dövrlərdə etiraf etsələr də, tədricən şumer mədəniyyətinin yaradıcılarını varissiz adlandırıb, məsələyə nöqtə qoymaq istəyiblər. Lakin insan yalnız sərvət toplamaqla, yemək, yatmaqla maraq- lanmır. Ona öz keçmişini öyrənmək də xoşdur, öyrəndikcə 6-7 min il əvvəlki babalarına heyrətlə baxır, onların təfəkkür möcüzələri ona il- ham verir. Rəhman Purəkbər Möhsüm oğlu
Xeyavi yazır: «Klas başında fars dilinin lüğətlərin bir-bir analiz edirik və onları yüzlər və bəzən minlər il dala qaytarıb, onların ata-babaların və əsli-nəsəblərin ta- pırıq, bəs nə səbəbə belə iş bizim ana dilimizin haqqında həyata keçirilmir?» Bir xalqın ki, indiki zamanda ana dilində məktəbi yoxdur, o, ana dilinin sözləri üzərində bu cür analizi necə apara bilər?
Xeyavi yenə yazır: «Mən 35 il bundan əvvəl Təbriz Universi- tetinin Dil və Ədəbiyyat və Humanitar Elmlər fakültəsinin fars dili və ədəbiyyat sahəsində (budağında) tələbə olmuşam. O zamanda «Avesta» və «Mixi xət dili»ni tanıdım. Təhsilimin bu budağı ilk gündən məndə artıq əlaqə və maraq yaratdı. Mən əski və ölmüş dillərə münasib özümdə ağır və şiddətli qayğı gördüm! O zaman bir «beynimdən çıxmaz» sorğu mənim gecə-gündüzümün bütün ləhzələrin bürümüşdür… O zamandan ana dilimi tədqiq edib və başqa dillər kimi onun da sözlərin və lüğətlərin analiz edib və nəhayətdə, öz dilimin kökün, fondun və nəsəbin arayıb-axtarmaq mənə bir həyat vəzifəsi və ilqarı oldu!» (Müəllifin üslubunu saxla- mışıq –
Q.K .) Rəhman Möhsüm oğlu Xeyavi öz sözünün üzərində durub, heç bir ənənəsi olmayan bir mühitdə, özünün dediyi kimi, ana dilinin «nəsəbini» axtara-axtara gedib şumerə çıxıb. Bütün fonetik, leksik və qrammatik əlamətləri türk protodili olduğunu göstərsə də, elmin, mədəniyyətin bu qədər inkişaf etdiyi, böyük Milli Elmlər Akademiyası olan bizim xalq üçün də hələ şumer 151
müəmması qalmaqdadır. Çünki bu barədə çox az yazılıb. Bizi, bizim türk millətini elə tərbiyə ediblər ki, özümüz öz baba irsimizi götürüb qoyuruq kənara və arxayın-arxayın deyirik: «Bu, bizim deyil və bu barədə yazılanlar cəfəngiyyatdır». Bu da bizim bu cür bədbəxtliyi- mizdir. Lakin onsuz da cidanı çuvalda gizlətmək olmaz, biz eləməsək də, gələcək nəsillər həqiqəti öyrənməyə çalışacaqlar. Və bu sahədə çalışanların heç bir irqi üstünlük niyyəti yoxdur. Məqsəd bəşər mədəniyyətinin yaranma və inkişaf yolunu düzgün öyrənməkdir. Xeyavinin böyüklüyü orasındadır ki, o, heç bir zəmin olmayan bir mühitdə araşdırmalar aparıb və mükəmməl bir əsər yaradıb. Araşdırmalarından aldığım təəssürat əsasında deyə bilərəm ki, onun tədqiqat istiqaməti də doğrudur, nəticələri də. Xeyavi öz əsərini klassik yazılar üslubunda AMEA-nın müxbir üzvü Ağamusa Axundova ithaf edib, eyni zamanda, əsərin meydana çıxmasında etdikləri köməyə görə öz həyat yol- daşı vəkil Zöhrə Beheşti Nəjada və iş yoldaşı Neda Fəthiyə dərin minnətdarlığını bildirib. Bu intim girişdən sonra Rəhman Xeyavi şumer və Ural- Altay dil əlaqələrinə həsr etdiyi tədqiqatını beş fəsildə ümumiləşdirib. Təsəvvür etmək olar ki, çətin və zəminsiz bir mühitdə müəllif özünə düzgün yol açmış, birinci növbədə şumerlər haqqında ilkin məlumat və mənbələri araşdırmağa çalışmışdır. Fəslin adı da buna müvafiqdir: «
Bizə nisbətən daha az tədqiqat aparılmış Cənub ərazilərini nəzərdə tutaraq, müəllif yazır: «Bu arada əcəb problem budur ki, indiyədək heç alim qətiyyətən elan edə bilməyib ki, şomerlər kimlərdilər, əslü nəsəbləri hara bağlıdır və düzgün tarixi «Şomer ölkəsi» haraymış?» Müəllifin mühitini nəzərə aldıqda bu suallar doğrudur. Amma ümumən şumerlərin kimlərdən ibarət ol- duğu, nə vaxt və harada yaşadıqları, əsli və nəsəbləri barədə, zid- diyyətli olsa da, fikirlər mövcuddur. Bu sualların cavabı elm aləminə bəllidir. Elm sübut edir ki, şumerlər e.ə. 6-cı minilliyin ortalarında indiki Cənubi Azərbaycanın Zaqroş bölgəsindən İkiçayarasına enmişlər. Xeyavi onların köçmə zamanını bilməsə də, başqa ərazi- dən İkiçayarasına köçdüklərini düzgün qeyd etmişdir: «Belə nəzərə 152
gəlir ki, Şomerlər bir müəyyən olmamış zamanda başqa ölkədə baş qaldırıb yaşayıb-yaradıblar və sonra «Mezopotamya» ölkəsinə köçüblər». Bu nöqtədə müəllifi şumerlərin məhv olub sıradan çıxması, yox olması barədə xarici ədəbiyyatda qeyd olunan fikirlər maraqlandırır, qarşıya doğru suallar qoyur: «Yəni bir millətin tarix səhnəsində ölməyi və tarix qəbristanında quylanması imkanlı- dırmı?» Çox doğru cavab verir ki, «Bu fikir elm və fəlsəfə baxı- mından imkansız və olmayan bir hadisədir». Və bu suala cavab vermək üçün yırtıcı Assur dövlətini misal gətirir, onun çox ölkələri işğal etdiyini, axırda dağıldığını, lakin «Aşur mədəniyyətinin bu günədək başqa millətlərin mədəniyyətinin qarnında öz həyatını davam etdirdiyini», eləcə də şumerlərin məhv olmadığını, Akkad işğalından sonra yenidən öz doğma qardaşları ilə qovuşaraq ömür sürdüklərini məntiqi yolla əsaslandırır. Bu fikri də doğrudur ki, Akkad işğalından sonra şumer qaçqınlarının öz doğma ərazilərinə – bir vaxtlar qopub gəldikləri Azərbaycan torpaqlarına qayıtması barədə əminliklə danışmaq olur. Əsərdə çox zəruri başqa bir mühüm məsələ də irəli sürülür: nə qədər ki tarix, antropologiya və dil alimləri şumerlərlə türkləri əlaqəsiz öyrənirlər, şumer haqqında həqiqətlər aydınlaşmayacaq. Fikrinə davam edərək yazır: «Bundan açıq və aydın danışsam, gərək belə diyəm: türklər miladdan öncə minlər il tarixin sahə- sində ən böyük rol oynayanlardan olmuşlar. Dünyanın ən mühüm hadisələrində hazır və nazir olmuşlar!» Bizim bir sıra tədqiqatçılardan düzgün düşünərək, eradan əvvəlki minillikləri yada gətirir və yazır: «Türk milləti göbələk kimi birdən-birə yerdən çıxmayıb». Onların çox qədim dövrlərdən başqa etnik adlarla tarix səhnəsində olduğunu söyləyir və çox düzgün söyləyir. Bizdə olduğu kimi, cənubda da artıq qərb alimlərinin saxtalaşdırma siyasəti başa düşülür: «Qərb alimlərinin fondsuz və titrək hökmlərinə biz nə zamana qədər inanmalıyıq?» «Biz dilimizin ən əski dövrün aramaqda bütün əski dilləri araşdırmalıyıq» deyən müəllif misal gətirir ki, akkadlar (müəl- lifdə «əkkədlər») kamana
deyərmişlər. Türk dillərində qaş s özü məlumdur və biz daim «kaman qaş» ifadəsi işlətmişik. Deməli, bu türk sözü hələ 4500 il əvvəl akkad dilinə keçmişdir. 153
Düzgün nəticə çıxarmışdır: «Üç min il miladdan əvvəl indiki Azərbaycan və Anadolu adlanan ölkələrdə türk milləti yaşarmış- lar». Tədqiqatlardan danışır və göstərir ki, son əlli ildə şumer- türk qohumluğu barədə xeyli tədqiqat işi meydana çıxmışdır və nəticədə: « …yer kürəsinin mühüm hissəsinin ən əski tarixindən qara buludlar geri çəkilir. Türklər tarixin qaranlıq basmış dön- gələrində itirmiş keçmişlərin tapırlar». Görkəmli şumerşünas alim, fransız Georq Rouxun fikirlərinə söykənərək qeyd edir ki, Mesopotamiya ərazilərində iki əsas etnik qrup yaşamışdır: cənubda – Dəclə və Fərat çaylarının qovuşduğu ərazidə şumerlər; İkiçayarasının orta ərazilərində - samilər (akkadlar). Üçüncü bir etnik qrup isə naməlum və azlıq təşkil edən bir tayfadan ibarət olmuş və elə bir iz qoymamışdır. Bu üç etnik qrup mədəniyyət, dil, din və s. cəhətdən tam fərqlənmişlər. Müəllif qeyd etməsə də, bilirik ki, həmin üçüncü qrup, əslində, yerli əhalidən ibarət idi, şumerlər və akkadlar İkiçayarasına enməzdən çox əvvəl orada yaşayırdılar. Dilimizdəki
sözü də onların dilindəndir (
şəklində). Onlar özləri də iki etnosdan ibarət ol- muşlar, birindən nisbətən çox, o birindən az məlumat qalıb. Mə- lumat toponim və antroponimlərdən ibarətdir. Nisbətən çox məlu- mat qalan tayfanın dili şərti olaraq «banan dili» adlandırılır, çünki sözləri ingilis dilindəki «banane» sözünə oxşar adlardan ibarətdir. Müəllif Georq Rouxun bu məlumatına söykənsə də, mühüm məsələdə onu kəskin tənqid edir. Georq Roux göstərir ki, şumerlərin kimliyini müəyyən etmək çətindir və buna onların mifləri, adət-ənənələri, ədəbiyyatı da imkan vermir. Xeyavi məsələni kəskin qoyur, yazır ki, əgər Roux kimilər, arxeoloq və dilçilər öz fəaliyyətlərini bir qədər genişləndirsələr, dərinləşdirsələr, şumerlərin din, dil, adət-ənənə və tarixlərinin türklərlə, altaylarla bir olduğunu öyrənə bilərlər. Qərəzi, korafəhmliyi kənara qoysalar, bu mühüm həqiqətə inanacaqlar ki, «Türk dili və xassə Azərbaycan türkcəsi şomer dilinin düzgün balasıdır! Və bu kor düyünü aça biləcəklər». Göstərir ki, «Bir balaca şomer dilinə və türk dillərinə bələd olan şəxs onların «nəsəbi formada rabitələrinə mütə- vəcceh olub və onların qohum-qardaşlıqların inanıb və qəbul edəcək!» 154
Müəllif qərb alimlərinin məsələnin obyektiv tədqiqinə mü- hafizəkar münasibətini geniş şərh etmiş, şumer – türk varisliyinin izahı üçün məsələnin nəzəri işlənməsi ilə yanaşı, şumer yadigarlarının – toponim və antroponimlərin türk dilləri ilə əlaqəli öyrənilməsinin vacibliyini irəli sürmüş, dissertasiyanın 2-ci fəslində bu yolla gedərək, şumerlərin türklərin babaları olduğunu və akkad istilasından sonra onların bir hissəsinin öz ilk vətənlərinə – indiki Azərbaycan ərazilərinə çəkildiklərini izləmək üçün yerli toponim və etnonimlərə müraciət edərək, fəsli
adlandırmışdır. Xeyavi öz müşa- hidələrinin nəticələrini hələ əvvəlcədən qeyd edərək yazır ki, «Hə- qiqət budur ki, hər insaflı və qərəzsiz alim və araşdırıcı işinin so- nunda bu nəticəyə doğru və qəti şəkildə əl tapır ki, şomerlər doğrudan da türklərin ilk ataları olmuşlar və bundan başqa da ola bilməz və Şomerlər Azərbaycandan başqa yerdən Mezopotamyaya köçə bilməzdilər». Qeyd edir ki, Cənubi Azərbaycan ərazilərində və İkiçayarası bölgələrdə şumer – türk əlaqələrini göstərən yüzlərlə kənd, dağ, çay adları vardır. Dissertasiyada onların hamısından da- nışmaq mümkün olmadığı üçün hələlik «barmaqlar sayı qədər» az bir qismini ( Kəngərli,_Ur,_Urmiyə,_Vərəgül,_Vərgəhan,_Urami,__Lügəran,_İlando'>Kəngərli, Ur, Urmiyə, Vərəgül, Vərgəhan, Urami, Lügəran, İlando tipli bir sıra toponimi) analiz edə bilmişdir. Müəllif öz iddialarının mübahisəsiz olmayacağını da nəzərə alır, məqsədinin bu işi başlamaq, gəncliyi bu sahəyə həvəsləndirmək olduğunu və əgər bunları etmiş olarsa, «öz muzduna çatmış» olacağını bildirir. Doğru deyir ki, «Azərbaycan ölkəsi doludur ən əski adlarnan. Bu adların hər birisi öz yerində bizim keçmişimizə aid bir möhkəm və mötəbər sənəd və vəsiqədir». Təəccüb edir ki, nə üçün bunlar bu vaxta qədər öyrənilməyib. Onu da doğru deyir ki, tarixi vəsiqə olan bu adları heç kəs dana bilməz, heç kəs itirib-batıra bilməz. Xeyavinin qeydlərindən aydın olur ki , Kəngər bir toponim kimi, Cənubda bu gün də işlənməkdədir və Meşkin şəhərinin şimal-şərqində, Muğan vilayətinin cənubunda məntəqə, eyni zamanda,
şəklində qədim bir kənd adıdır. Əhalisinin sayı və ərazisi də məlumdur. Bunlar aydındır, amma Xeyavinin xidməti buradadır ki, o, Kəngər sözünü ağlabatan şəkildə şumerlərin Kİ-EN-Gİ(R) sözü ilə əlaqələndirə bilmişdir. Şumerlər 155
özlərini Kİ-EN-Gİ(R) adlandırırdılar. Bu söz müxtəlif mənalarda izah olunur. Məsələn, şumerşünas Römer bu sözü «knyaz yeri» mənasında izah etmişdir. Xeyavi «günü sitayiş edən xalq» məna- sında izah edir. Biz izah etmişik ki, «allahın gəldiyi torpaq» mənasındadır:
«torpaq», En (An) - şumerlərin göy alla- hının adı,
) – «gəlmək». Xeyavinin qeyd etdiyi kimi, Kİ-EN- Gİ – Kəngər toponimi şumer padşahlarından Enşukuşannanın (2432-2403) yazdırdığı lövhədə öz ifadəsini tapıb. Şumer sözü
isə etnik ad deyil. Bir fikrə görə, şumer sözü ya akkadların Kİ- EN-Gİlərə verdiyi addır, ya da Kİ-EN-Gİnin dialekt variantıdır. Şumer – yer adıdır və tarixdə «Şumer ölkəsinin xalqı» ifadəsi qalıb.
sözünün izahını verərkən 20-yə qədər ədəbiyyatı nəzərdən keçirən müəllif, nəhayət, mixi yazıları öyrədən ustadı doktor Bəhman Sərkaratinin fikrini - sözün əslinin Ormiyə olduğunu qəbul edir və sözün əsasını təşkil edən «Ur» sözünün Xiyo şəhərinin günbatanında kənd adı kimi qalmaqda olduğunu göstərir. Ur şəhəri tarixən Mesopotamiyanın cənubunda şumerlərin paytaxt şəhərinin adı olmuşdur. Bir sıra alimlər
sözünü «müqəddəs» mənasında izah etmişlər. Bizim fikrimizcə, Xeyavi düzgün izah etmişdir:
–
yurd, yer sözləri ilə bir kök- dəndir. Və ingilis dilindəki
ərəb dilindəki ərz, şu-
mercə ge, geo, ur, vər sözləri bir mənşədəndir. Ur sözü şumerlərin Uruk şəhərinin adında da qalmışdır, xarabalıqları Bəsrə yolunun üstündədir. Xarabalıqlar indi xalq arasında Vərkə adlanır – Uruk sözünün başqa bir şəklidir. Müəllif bunu da müşahidə etmişdir ki, Ur sözü «Avesta»dan gəlir: «Əvesta»da «Ur» bir yaşıllı, dağlı, düzlü, çaylı, «durna gözlü bu- laqlı», bağlı-bağatlı, bollu-nemətli yer adıdır. Bu ölkəni Ahuramazda yaradıb». Müəllif bunu da əlavə edir ki, Strabon Azərbaycan - Atropatena valisindən danışarkən «Oura» adlı qala adı çəkir və Amerika alimi Riçard Frayın fikrincə, «İstrabonun ad çəkdiyi «Ur» qala adı Gənzək qalası ola bilər». Və nəhayət, ayrı-ayrı türk dillərini araşdıraraq, müəllif bu qənaətə gəlir ki,
toponiminin Azər- baycan ərazilərində azı 7 minillik tarixi var. Bu şəkildə Cənubdakı Udulu kənd adı da şumer dilindəki Udulu toponimi ilə müqayisə edilmiş, hər ikisinin «qoyun 156
saxlanan yer» mənasında ( udu – şumercə «qoyun» deməkdir) işləndiyi müəyyən edilmişdir. Müəllif bunu da yazır ki, İranın öz alimləri Vərəgül, Vərdəhan kənd adlarını təhlil edərək bu qənaətə gəlmişlər ki, «Şomerlər bu ölkəli olmuşlar və bu ölkə- dən baş qaldırıblar». Bu cür toponim axtarışından sonra müəllifi bilavasitə şumer dilinin quruluşu, şumer leksikası ilə Ural-Altay dilləri leksikasının qarşılaşdırılması, müqayisəli tədqiqi maraqlandırmışdır (3-cü fəsil -
). Üç bölmədən ibarət olan bu fəslin ilk hissəsində şumer dilinin inkişaf mərhələlərindən bəhs olunur, birinci mərhələdə - protoşumerdə sözlərin quruluşca üç cür - V, CV ~ VC , VCV şəkillərində olduğu göstərilir və nümunələr verilir: V:
a – ata, göz yaşı, tufan; e – ev, ailə, məbəd; u – uyumaq, yatmaq… VC:
– od, işıq, gündüz;
– müqəddəs, göy tanrısı;
– pis iy, irgənmək;
üç…
CV : ba – barmaq, bölmək;
– balaca, azalmaq; du – durmaq; qe
– qoyun, yun; ka – qapı;
zə – sən.
VCV: ana – nənə, ana;
– ata, dədə; utu – ütmək, istiləmək; gün tanrısı; ulu – böyük, möhtəşəm; emə – əmmək və s. Bu quruluşların hər biri eyni zamanda müasir və qədim türk dillərinə aid olan söz-formalardır və müəllif hər bir quruluşa dair türk dillərindən nümunələr vermiş, müqayisələr aparmışdır. 157
Müəllifin fikrincə, bu birinci mərhələ çox uzun sürməyib və bu dövrdə şumerlər səslərin yerini dəyişməklə çoxlu yeni sözlər yaradıblar ki, bu xüsusiyyət türk dillərində də vardır. Məsələn, şumer dilində: Üz – bir şeyin görünən tərəfi və üzmək mənalarında; Zü - sürüşmək sözü; De – demək, danışmaq; Ed – etmək, eləmək və s. – sait yerdəyişdirilməsi ilə yaradılıb. Təbii ki, bu cür yerdəyişmə şüurlu şərtləşmə yolu ilə deyil, müxtəlif yollarla yaranmışdır. İltisaqiliyin başlanması mərhələsini müəllif şumer dilinin ikinci mərhələsi adlandırır. Sözlərə şəkilçilər artırılır, yeni sözlər yaranır, lakin kök dəyişmir. Yeni sözlərə ağarmaq, ağarmada, ağarmadan, ağarmanı, ağarmaya kimi hal şəkilçili sözləri də daxil edir ki, əslində, bunlar yeni söz deyil, sözlərin dəyişmə for- malarıdır. Məlumdur ki, şumer dilində omonimlər zəngin olmuşdur; məs.:
ul sözü - ulduz, ol, uzaq, qədim mənalarında işlənmişdir. Bu cür omonimliyin türk dillərinə də aid olduğunu göstərən müəllif türk dillərini bu cəhətdən də şumerin varisi sayır: «…türk dilinin inkişaf yolu şomer dilinin təkamül və inkişaf yolunun ardı və idaməsi olmuşdur və bundan başqa ola bilməzdi». Purəkbər Xeyavi bu fəsildə akkad dilinin şumer dilinə təsi- rindən, akkad alınmalarından söz açmış və şumer şairi Lu Din- qiranın akkadların istilaçılıq hərəkətlərindən şikayətləndiyini qeyd etmişdir. Şumer dilindəki dinqir və
allah;
və
sözlərindən birincilərin şumerə, ikincilərin akkad dilinə məxsus olduğunu, akkadlardan alınma olduğunu söyləyir. Başlanğıcı – monogenezi nəzərə almadığı üçün müəllif bəzən ulu dildən gələn sözü alınma hesab etmişdir. Məsələn, qeyd edir ki, «Elə sözlər var ki, (geneoloji cəhətdən – Q.K .)
müxtəlif dillərdə işə gedirlər… Bu hadisə çox təəccüblü bir hadisədir» Odur ki Yüklə 3,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|