Íqshamlı dúzilistiń járdeminde Plank turaqlısınıń mánisin anıqlaw Eksperimentlerdiń obyektleri

Ólshewlerdi júrgiziw ushın missal 
 
Tolqın uzınlıǵı λ hám jiyilik ν diń funkciyası sıpatındaǵı kernewdiń sheklik 
mánisininiń ólshewlerde alınǵan shamaları 
Reń 
λ, нм 
ν, ТГц 
𝑈
0
, 𝑉
 
Sarı 
578 
519 
0,59 
Jasıl 
546 
549 
0,70 
Kók 
436 
688 
1,23 
Fiolet 
405 
741 
1,40 
Eskertiw
: Joqarı basımlı sınap lampasınıń hár qıylı sızıqlarınıń jiyiligi prizmanıń 
yamasa reshetkalıq spektrometrdiń járdeminde anıqlaw múmkin (bunday 
eksperimentler P5.7.1.1 hám P5.7.2.1 jumıslarında ótkeriledi). 

---

4-súwret. 
Kernewdiń sheklik mánisi 
𝑈
0
jiyilik ν diń funkciyası 
sıpatında. 
Bahalawlar hám nátiyjeler 
 
Kernewdiń sheklik mánisi 
𝑈
0
shamasınıń joqarı basımlı sınaplı lampadan 
shıqqan jaqtılıq spektrindegi sızıqlardıń jiyiliginen ǵárezligi 4-súwrette keltirilgen. 
Ólshewdiń nátiyjesinde alınǵan noqatlar bir sızıqtıń boyınsha jaylasqan. Usı tuwrı 
sızıqtıń qıyalıǵınan 
∆𝑈
0
∆𝜈
= 0.38 · 10
−14
𝑉 · 𝑠
shamasın, al elementar zaryadtıń 
𝑒 = 1.6 · 10
−19
𝐶
ekenligin esapqa alsaq, onda Plank turaqlısı ushın 
ℎ = 6.1 · 10
−34
𝐷𝑗 · 𝑠
 
shamasın alamız. Ádebiyattaǵı mánisi bolsa
ℎ = 6.62 · 10
−34
𝐷𝑗 · 𝑠
 
shamasına teń. 
Fotokatodtıń betinen julıp alınǵan fotoelektronlardıń kinetikalıq energiyası 
jiyilikten ǵárezli. Solay etip Plank turaqlısın hár qıylı jiyilikler ushın kernewdiń 
sheklik mánisi bolǵan 
𝑈
0
shamasınıń mánislerin ólshew arqalı anıqlaw múmkin 
eken. 
Qosımsha informaciyalar 
 
1. Shıǵıw jumısınıń mánisi materialdan ǵárezli. Kaliydi katodtıń materialı 
sıpatında paydalanıw siltili metallar ushın shıǵıw jumısınıń kishi bolatuǵınlıǵı 
menen baylanıslı. Bunday metallardaǵı sırtqı elektron atom menen ázzi baylanısqan. 
2. Fotoemissiya menen baylanıslı bolǵan processlerdi tereńirek túsiniw ushın 
metallardaǵı elektronlardıń energiyalar boyınsha tarqalıwın úyreniw kerek. 

---

Elektronnıń kinetikalıq energiyası 
𝑒 · 𝑈
0
diń kelip túsiwshi jaqtılıqtıń jiyiliginen 
ǵárezligin sáwlelendiriwshi grafikten shıǵıw jumısınıń mánisi (2)-formulaǵa sáykes 
ordinatanı kesip ótiw noqatınıń mánisi boyınsha anıqlaw múmkin. 
Biraq bul shama katodtıń shıǵıw jumısı emes. Haqıyqatında da tómendegi 
sebeplerge baylanıslı katod ushın shıǵıw jumısınıń shamasın ólshew múmkin emes: 
Katodtaǵı elektronlar 
𝐸
𝐹
Fermi qáddinen baslap esaplanǵanda tereńligi 
𝑊
𝐶
bolǵan potencial shuqırda jaylasadı. Usınıń saldarınan anodtıń elektronları da 
tereńligi 
𝑊
𝐶
bolǵan potencial shuqırda jaylasqan boladı. 
Eger anod penen katod arasında elektr toǵın ótkeriwshi baylanıs payda etilgen 
bolsa, onda olar ushın Fermi qáddileriniń biyikligi birdey boladı (5-súwret). 
Eger anod penen katodtıń arasına 
U
kernewi túsirilgen bolsa, onda Fermi 
qáddileriniń biri ekinshisine salıstırǵanda 
e·U
shamasına jılısadı. Bunday jaǵdayda 
katodtıń elektronları
𝑊
𝐴
+ 𝑒 · 𝑈
0
(6) 
shamasına teń biyik potenciallıq baryer arqalı ótiwge májbúr boladı. Bunday 
potenciallıq baryer arqalı ótiw ushın zárúrli bolǵan energiya foton tárepinen beriledi. 
Al 
ℎ · 𝜈 = 𝑊
𝐴
+ 𝑒 · 𝑈
0
(7) 
teńligi orınlanǵanda anod toǵınıń shaması nolge teń boladı. Biraq kristallıq 
orientaciyaǵa jáne gaz atomlarınıń bettegi toplanıwınıń sebebinen 
𝑊
𝐴
shamasınıń 
mánisin ańsatlıq penen anıqlaw múmkin emes. 
Tariyxıy jaqtan (2)-teńlemede berilgen jaqtılıqtıń kvantlıq qásiyeti jaqtılıqtıń 
korpuskulyarlıq qásiyetin tastıyıqlaǵan Kompton eksperimenti ótkerilmesten burın 
tallandı. Biraq Kompton effektinde fotonnıń energiyasınıń bir bólimi ǵana 
elektronǵa beriledi. Al fotoelektrlik processte fotonnıń energiyası tolıǵı menen 
jutıladı. 
5-súwret. 
Shıǵıw jumıslarınıń mánisleri hár qıylı 
bolǵan metallar (anod penen katod) ushın 
energetikalıq shártler.