Quran son sәmavi müjdәdir. Hansı ki, sonuncu Peyğәmbәrә (s), yәni һәzrәt Mәһәmmәdә (s) göndәrilәrәk

QISA TARĠX 
Qanın  yeyilmәsi  dünya  xalqları  arasında  çox  qәdim 
tarixә malikdir. Belә ki, bәzi antik qaynaqlarda lәzzәtbәxĢ 
qida  mәhsulu  kimi  göstәrilir.  Qәdimdә  ġimali  Amerikada 
qanla  qidalanırmıĢar
2
.
 
Cahillik  dönәmindә  dә  insanlar 
qanla  qidalanır  vә  onu  rәsmi  qida  mәhsulu  kimi 
qiymәtlәndirirdilәr
3
.
 
Yәhudilikdә dә qandan qida mәhsulu kimi yararlanmaq 
haram edilmiĢdir. 
HÖKMLƏR 
Ġslam Ģәriәtindә qanla bağlı bir neçә hökm mövcuddur. 
Birinci:  Qan  qadağan  edilmiĢ  qida  mәhsulları 
sırasındandır.  Onu  yemәk  (içmәk)  haramdır  vә  günah 
hesab olunur. 
                                                 
1
  Qan  insanın,  bütün  onurğalı  heyvanların  vә  bәzi  onurğasızların 
(mәsәlәn,  hәlqәvi qurdlar, nemertiklәr) qapalı qan dövranı sistemindә 
axan  duru  toxumadır.  Qan  duru  hissәdәn  -  plazmadan  vә  formalı 
elementlәrdәn  -  qan  hüceyrәlәrindәn  ibarәtdir.  Formalı  elementlәr 
qanın  40-50%-ni,  plazma  isә  55-60  %-ni  tәĢkil  edir.  Plazmanın 
tәrkibindә  zülallar  (albumin,  qlobulin,  A
1
,  A
2
,  B,  Y,  fibrinogen), 
onların  lipidlәrlә  vә  karbohidratlarla  komplekslәri,  fermentlәr, 
hormonlar,  vitaminlәr,  mineral  maddәlәr,  maddәlәr  mübadilәsinin 
aralıq  vә  son  mәhsulları  (sidik  cövhәri,  sidik  turĢusu,  kreatin  vә 
kreatinin, purin әsasları vә s.) olur. Qanın miqdarı insanlarda bәdәnin 
orta çәkisinin 1/11 – 1/13 hissәsini (tәqr. 7%), onurğalı heyvanlarda 2-
10%, onurğasız heyvanlarda isә 20-60%-ini tәĢkil edir. Ġnsanın 1 mm
3
 
qanında  4,5-5,5 miln. eritrosit (qırmızı qan cisimciyi) olur. 
2
 ―Ġslam sivilizasiyası‖, sәh. 185. 
3
 ―Hökmlәrin fәlsәfәsi‖, sәh. 145. 

---

204 
 
Ġkinci:  Ġnsan  vә  atıcı  qanı  olan  hәr  bir  heyvanın  qanı 
murdardır. 
Üçüncü:  Tam  murdarların  alqı-satqısı  yalnız  onlardan 
faydalı istifadә mümkün olduğu zaman icazәlidir. Qan tam 
murdardır;  lakin  buna  baxmayaraq  alqı-satqısı  icazәlidir. 
Çünki  ondan  halal,  faydalı  vә  ağıla  müvafiq  istifadә 
(xәstәlәrә, yaralılara qan köçürülmәsi vә s.) mümkündür. 
ELMĠ SĠRLƏR 
Qanın  haram  vә  murdar  olması  haqqında  tibb  elmlәri 
mütәxәssislәri 
tәrәfindәn 
müxtәlif 
ehtimallar 
irәli 
sürülmüĢdür.  Mövzu  ilә  bağlı  çoxsaylı  rәvayәtlәr  dә  nәql 
olunmuĢdur. 
1. Rәvayәtlәr. 
Bir  kiĢi  Ġmam  Sadiqdәn  (ә)  soruĢdu:  Nә  üçün  Allah-
taala  qanı  yemәyi  haram  etmiĢdir?  Ġmam  (ә)  buyurdu: 
―Çünki  qan  yemәk  qәlbi  daĢlaĢdırır,  sevgini,  mәrhәmәti 
aradan  aparır.  Qan  yemәk  bәdәndә  pis  iy  yaradır,  rәngini 
dәyiĢir‖
1
.  
Digәr 
rәvayәtdә 
oxuyuruq:  ―Qan  yeyәnlәr  öz 
valideynlәrini, 
övladlarını  öldürә  bilәcәk  dәrәcәdә 
daĢürәkli olurlar‖
2
. 
 
2. Doktor Әbd әl-Hәmid vә baĢqaları yazırlar: 
―Qan  insan  üçün  faydalı  qida  mәhsulu  deyil.  Çünki 
plazma 
tәrkibindәki 
zülallar 
(albumin, 
qlobulin, 
fibrinogen) olduqca azdır (tәqr. 6-8 
mq
). Qanın tәrkibi gec 
hәzm olur vә ya bağırsağa böyük çәtinliklә sovrulur. 
Qanın  әsas  vәzifәlәrindәn  biri  maddәlәr  mübadilәsinin 
lazımsız  (aralıq  vә  son)  mәhsullarını  (sidik  cövhәri,  sidik 
                                                 
1
 ―Bihar әl-әnvar‖, c. 65, sәh. 162. 
2
 ―Vәsail әĢ-Ģiә‖, c. 16, sәh. 310. 

---

205 
 
turĢusu,  kreatin  vә  kreatinin,  purin  әsasları  vә  s.) 
toxumalardan  çıxarmaqdır.  Qan  yedikdә  hәmin  lazımsız 
maddәlәr  insan  orqanizminә  daxil  olur.  Qan  mikrobların 
inkiĢafı  üçün  әlveriĢli  vasitәdir.  Mikroblar  kәsici  alәtlәr, 
әllәr,  hava,  milçәk  vә  qan  tökülәn  qab  vasitәsilә  yayılır. 
Xüsusilә  xәstәliyә  yoluxmuĢ  heyvanın  qanı  daha 
tәhlükәlidir 
(yoluxucu 
xәstәliklәr 
xüsusi 
qeyd 
olunmalıdır). 
Qan 
yedikdә 
zülalların 
(protein)  parçalanması 
nәticәsindә  sidik  cövhәrinin  miqdarı  artır  vә  insanın 
komaya düĢmәsi ehtimalı çoxalır. 
Bәzilәrinin  fikrincә  qan,  tәrkibindә  dәmir  olduğu  üçün 
yeyilmәsi faydalıdır. Lakin bu yanlıĢ fikirdir. Çünki qanın 
tәrkibindә  olan  dәmir  üzvi  dәmirdir  vә  qeyri-üzvi  dәmirә 
nisbәtdә çox böyük çәtinliklә hәzm olunur. 
ġәriәtә  görә  halal  heyvanların  qaraciyәr  vә  dalağını 
yemәk  icazәlidir
1
.  Çünki  insan  orqanizminә  lazımi  dәmir 
ötürә  bilәr.  Tibbi  baxımdan  da  bu  iki  hissәnin  yeyilmәsi 
maneәsizdir.  Elmdә  sübut  olunmuĢdur  ki,  bu  iki  üzv  bir 
çox  qida  maddәlәri  ehtiva  etdiyindәn  olduqca  faydalıdır 
(xüsusi qlikogen, protein vә vitaminlәr). 
 
 Bütün  bunlar  tibb  elmlәrinin  Ģәriәt  hökmlәrini  tam 
tәsdiq etdiyini aĢkara çıxarır‖
2
. 
 
3. Doktor Paknijad yazır: 
―Qan  yemәyin  cisimdәn çox ruha ziyanı  var. Çobanlar 
daim  itlәrinin  quduzlaĢması,  Ģiddәt  göstәrmәsi  üçün  ona 
qan içirdirlәr‖
3
. 
 
Bәzi tәfsirçilәr yazırlar: 
                                                 
1
 ġiә fiqhindә dalaq yemәk haramdır. Müәllif әhli-sünnә fiqhinә 
әsaslanmıĢdır. 
2
 ―Quranda tәbabәt‖, sәh. 144-145. 
3
 ―Ġlk universitet, son peyğәmbәr‖, c. 8, sәh. 208. 

---

206 
 
―Bu  gün  artıq  elm  sübut  etmiĢdir  ki,  qida  mәhsulları 
vәzilәrә  (endokrin,  yaxud  sekresiya  vәzilәrinә)  tәsir 
göstәrir,  nәticәdә  hormonlar  (inkretlәr)  hasil  olur  vә  bu 
özünü insanın davranıĢında göstәrir‖
1
. 
 
 
YEKUN 
Burada bir neçә  mәqama diqqәt  yetirmәyi  zәruri hesab 
edirik. 
1.  Ġlahi  dinlәrin  vәhyә  dayanaraq  xәstәliklәrin  qaynağı 
olan  bu  hökmü  vermәsi  fәxr  edilәsi  bir  faktdır.  Ġlahi 
dinlәrin  qan  yemәyi  insanamәxsus  qida  mәhsulları 
cәrgәsindәn 
çıxarması 
peyğәmbәrlәrin 
bәĢәr 
sivilizasiyasına göstәrdiyi әn böyük xidmәtlәrdәndir. 
2. Qan  yemәyin  haram  olması  ilahi  peyğәmbәrlәrin  (ә) 
möcüzәlәri sırasındadır. 
3. Qan yemәyin haram olmasının sәbәbi kimi göstәrilәn 
gigiyenik fәsadlar hәmin sәbәblәrin yalnız bir hissәsidir. 
4. Qanla bağlı bir çox mәsәlәlәr qaranlıq olaraq qalır vә 
gәlәcәk tәdqiqatlar üçün gözәl mövzudur. Misal üçün, axar 
qanın  ( بفْذسه ءبهد)  haram  vә  murdar,  orqanizmdә  qalan 
qanın  isә  pak  olmasının  sәbәblәri,  qan  yemәyin  psixi 
tәsirlәri (daĢürәklilik vә s.) aydın deyil. Sırf ehtimal vә ya 
çobanların  itlәri  quduzlaĢdırma  metodu  elmi  әsas  ola 
bilmәz.