Qurilish ekologiyasi ” fanidan

Toza atmosfera xavosining tarkibi quydagilardan iborat. Jadval-2 

Modda
Formulasi 

% Xajmi
Azot

N
2

78,1
Kislorod 

O
2
20,93
Argon

Ar
0,93

Uglerod oksidi
CO
2

0,03 - 0,04 

Vodorod
H
2

0,01

Geliy
He

0,005
Neon

Ne
0,00018

Kripton
Kr

0,0001
Ksenon

Xe
0,00001

Yuqorida keltirilgan toza xavo tarkibigakirmagan xar qanday begona modda 

ifloslantiruvchi deb ataladi, ya’ni toza xavoningsifatini yomonlashtiradi.

4.2Atmosfera xavosini ifloslantiruvchi manbalar 
Atmosfera xavosi 2yo‘l bilan ifloslanadi: Tabiy ifloslantirish va antropogen 

ifloslantirish. Bu jarayoni quydagi sixma bo‘yicha ko‘rib chiqaylik.

Atmosferani ifloslanishi 
Tabiiy
Antropogen 

oksidlanish

Tabiiy

sharoitda

Shamol

orqali
Parchalanish 

Elektrik
zaryadlar 
Tabiiy ofatlar
Changli

to’zonlar

Vulqon

otilishi

O’rmon

yong’inlari

tehnogen 
Sanoat
korxonalari 

Energetik

Avtotransport 

Qishloq ho’jaligini

kimyolashtirish 
Maishiy
Qishloq

xo’jaligida

Shaharlarda

---

40

Atmosferaga tushayotgan xar qanday zaxarli modda ma’lum vaqt 


davomida xavoda tarqaladi. Jadval-3 

I. SO

2
II. SO

2
H

2
SO

4

III. H

2
SO
4 

MeSO
4

Maxalliy tarqalish zonasi

Mezo masshtab tarqalish zonasi 
Uzoq tarqalish zonasi
r = 50 km 
r = 100 km
r > 100 km 

Masalan, xavoga tashlanayotgan SO

2
gazi xavoda Ma’lum vaqt turishi natijasida toza 

xavo takibidagi suv bularida erish natijasida H
2
S

4
ga, keyin esa, yana xavodagi metal changlari 

bilan tasiri xavoga esa Me SO
4
shakilga aylanadi: 

SO

2
+H
2

O--->H
2

S

4
+Me--->Me SO

4

Demak atmosfera xavosiniga tushgan zararli modda uzoq vakqt davomida saqlanib

turadishi natijasida ularning zaxarlik darajasi va turi ortib boraveradi. SHuning uchun xosil 
bo‘layotgan zaxarli moddalarni ushlab qolish yani tozalab olib qolish chora tadbirlarini ko‘rish
kerak, ekan.