Qurilishni boshqarish

20 va 22 – darajali, platinadan tayyorlangan qarshilik termometrlarining darajalash jadvali

R, Om	195,56	199,23	202,89	206,53	210,17	213,79	217,40	221,00	224,59	228,17	231,73	235,29	238,83	242,36	245,88
t, ^0C	250	260	270	280	290	300	310	320	330	340	350	360	370	380	390
R, Om	139,10	142,95	146,78	150,60	154,41	159,21	162,00	165,78	169,54	173,29	177,03	180,76	184,48	188,18	191,88
t, ^0C	100	110	120	130	140	150	160	170	180	190	200	210	220	230	240
R, Om	80,0	84,03	88,04	92,04	96,03	100,00	103,96	107,91	111,85	115,78	119,70	123,60	127,49	131,37	135,24
t, ^0C	-50	-40	-30	-20	-10	0	10	20	30	40	50	60	70	80	90
R, Om	17,28	21,65	25,98	30,29	34,56	38,80	43,02	47,21	51,38	55,52	59,65	63,75	67,84	71,91	75,96

2-jadval


Platinadan tayyorlangan qarshilik termometrlarini darajalash 2-jadvalda keltirilgan.

R₀ = 100 Om - 21 darajali termometrlar uchun;
R₀ = 10 Om - 20 darajali termometrlar uchun.
(0⁰ C dagi qarshiligi 10 Om bo'lgan termometrlar uchun barcha qiymatlarni 10 ga bo'lish tavsiya etiladi).
Termometrlarning darajalash jadvallarida keltirilgan turli haroratlardagi elektr qarshiliklar quyidagi formulalar bo'yicha aniqlanadi:
a)platinadan tayyorlangan qarshilik termometrlari uchun:

agar – 200 °C ≤ t ≤ 0 ⁰C bo'lsa;agar 0⁰C ≤ t ≤ + 650 °C bo'lsa; (15)

b) misdan tayyorlangan qarshilik termometrlari uchun:
agar -50°C ≤ t ≤ + 180°C bo'lsa; (16)
bu yerda: R₀ - termometrning 0°C haroratdagi qarshiligi,
Platinali qarshilik termometr diametri 0,03...0,1 mm li simlardan tayyorlanadi. Platinaning qimmatbaho metalligi termometrning asosiy kamchiligi hisoblanadi. Misning afzallik tomonini esa narxining arzonligi va yuqori tozalik darajasiga ega bo'lgan juda ingichka sim olish imkoniyati borligi ko'rsatadi.
Qurilishda gazsimon suyuq moddalarning temperaturasini o'lchash uchun moslashgan (bir xillashtirilgan) konstruksiyali qarshilik termo­metrlari ishlab chiqariladi.
Qarshilik termometri.

Rosemount 1151 Bosim Transmiteri

Xarakteristikasi: • Tasdiqlangan maydon ishlashi va ishonchliligi • Doimiy takomillashtirishga sodiqlik • 0,075% mos yozuvlar aniqligi • Ikki yillik barqarorlik 0,1% • 50:1 oralig'ida

2.1.1- rasm Rosemount 1151 Bosim Transmiteri
Elektr ta'minoti DC quvvat manbai 2% dan kamroq quvvatni ta'minlashi kerak. Jami ko'rsatkichlar va tegishli qismlarga yuk qarshilik qilishi kerak. Ichki xavfsizlik transmitter uchun quvvat manbai yuk chegaralarini ko'rsatadi. Signalning vodoprovodlari va sinov vklyuchatellari elektron kutubxonada uzatuvchi elektronikadan ajralib turadi. Yetkazib beruvchining yon tarafidagi yorliqlar bu ikkala qismning joylarini bildiradi. Terminallarning yuqori jufti - signal terminallari va pastki juftlik - sinov terminali deyiladi. Sinov vodoprovodlari uzatish terminallari kabi bir xil 4-20mA chiqishga ega va ixtiyoriy integral metr bilan yoki sinov uchun ishlatilishi mumkin. Qarshilik termoo‘zgartkichlari –260 dan 750 °C gacha bo‘lgan chegarada haroratni o‘zgarishi uchun qo‘llaniladi. O‘tkazgichni xususiyatiga asoslangan ishlash prinsipi haroratni o‘zgarishi bilan o‘zining elektr qarshiligi o‘zgaradi. Qarshilik termoo‘zgartkichlarini asosiy qismlari sezgir element, himoya armatura va biriktiruvchi simlar va ulash uchun qisqichli o‘zgartkichlar qalpoqlar hisoblanadi. Misli termoo‘zgartkichlarni sezgir elementlari emalli izolyatsiya qobig‘ karkasga o‘ralgan bifilyar sim yoki karkassiz yupqa devorli metal qobig‘li simga ega bo‘ladi. Himoya armaturaga sezgir element joylashtiriladi. Platinali (oqoltinli) sim izolyatsiya qatlamiga ega bo‘lmaydi. Shuning uchun platinali spirallar keramik poroshokka to‘ldirilgan keramik karkasni yupqa kanallariga mo‘ljallangan. Bu poroshok izolyator vazifasini bajarib, kanallardagi spirallar holatini belgilashni amalga oshiradi va tarmoqlar orasidagi qisqa tutashuvlarga to‘sqinlik qiladi. Qarshilik termoo‘zgartkichlari –260 dan 1100 oC gacha diapazonda haroratni o‘lchash uchun ishlab chiqariladi va quyidagicha moslangan.kanallardagi spirallar holatini belgilashni amalga oshiradi va tarmoqlar orasidagi qisqa tutashuvlarga to‘sqinlik qiladi. Qarshilik termoo‘zgartkichlari –260 dan 1100 oC gacha diapazonda haroratni o‘lchash uchun ishlab chiqariladi va quyidagicha moslangan. Yuklanadigan va yuzali, statsionar va ko‘chma; germetik bo‘lmagan va germetik, oddiy, changdan himoyalangan, suvdan himoyalangan, portlashdan himoyalangan, agressiv muhitdan himoyalangan va tashqi ta’sirlarga ega qilib, kichik inertsion, o‘rta va katta inertsionlik, oddiy va titrash qurilmali, bittalik va ikkitalik, 1 – 3 aniqlik klassi qilib ishlab chiqariladi. TSMU–420 tipdagi qarshilikli termoo‘zgartkichlarning tuzilishi 5.3 – rasmda keltirilgan. Qarshilik termoo‘zgartkichlari quyidagi o‘zgartirishning nominal statikali xarakteristikali qilib ishlab chiqariladi: platinali – 10P, 50P, 100P, misli – 10M, 50M, 100M. Xarakteristikani shartli belgisini soni 0 °C da termoo‘zgartkichlarni qarshiligini ko‘rsatadi.

Termoporatorlarning harorat diapazoni* - TsMU-1187/1188 issiqlik - 50 dan 150 ° C gacha - 200 dan 500 ° S gacha suv osti uzunligi,50 dan 2500 mm gacha daldırma qismining uzunligi diapazondan, mm dan tanlanadi 50; 80; 100; 120; 160; 200; 250; 320; 400; 500; 630; 800; 1000; 1500; 2500 chiqish signali oqim chiqishi 0...5; 4...20 mA, chiqish kuchlanishi 0,4...2V, raqamli chiqish RS485; USART stepen chang o'tkazmaydigan harorat sensori GOST 14254-80 bo'yicha IP54 qo'shimcha harorat xatosi atrof-muhit haroratining har 10 ° C o'zgarishi uchun asosiy qiymatning yarmidan oshmaydi

2.1.2-rasm TSMU–420 tipdagi qarshilikli termoo‘zgartkichlarning tuzilishi.
Qarshilikli termoo‘zgartkich. 1 – sezgir element (termojuft); 2 – berkitish va mahkamlash gaykasi; 3 – termoelektrik o‘zgartgichining o‘lchov boshchasi; 4 – nazorat o‘lchov asbobi bilan sezgir element (termojuft) orasidagi bog‘lanish joyi; 5 – texnik yo‘riqnoma va ma’lumoti.
Qanday materialdan tayyorlanganiga qarab, termistorlar mis marganesli (MMT) va kobalt marganesli (KMT) turlarga bo'linad.Xususiy yarim o’tkazgichlarning elektr o’tazuvchanligi Kirishmalardan yuqori darajada tozalangan yarim o’tkazgichlar juda past bo’lmagan temperaturalarda, quyilgan tashqi elektr maydon ta’sirida o’zining xususiy zaryad tashuvchilari – elektronlar va kovaklarning yo’naltirilgan harakati hisobiga elektr o’tkazuvchanlikki ega bo’ladi. Ushbu elektr o’tkazuvchanlik yarim o’tkazgichlarning xususiy o’tkazuvchanligi deyiladi. sharti bajarilganligi uchun xususiy yarim o’tkazgichning o’tkazuvchanligida bo’ladi.Oxirida kontakt qiluvchi qalpoqchalar 2 bo'lgan tashqi tomonidan emal bo'yoq bilan bo'yalgan yarim o'tkazgichli silindr 1 ga chiqish simlari kavsharlangan. Termistorlarning diametri 2 mm, uzunligi 12 mm va inersionligi 85 sekundni tashkil qiladi. Termistorlarning bu turlari namlik o'rtacha (normal) bo'lgan hollarda qo'llaniladi. MMT-4 (KMT-4) turidagi termistorlar ham silindr shaklida tayyorlangan bo'lib, uning oxirida chiqish simlari ulangan qalpoqcha joylashgan. Yarim o'tkazgichli silindr metall folga o'ralgan bo'lib, himoyalovchi metall g'ilof  ichiga joylashgan. Tepa qismida esa shishali izolyator mavjud. Termistorlarning bu turi yuqori namlikli sharoitlarda va suyuqliklarda qo'llaniladi. Ularning diametri 4 mm, uzunligi esa 20 mm bo'ladi.Temperaturani o'lchashdagi xatolikning kichikligi, o'lchashni ma'lum masofaga uzatish va markazlashtirish imkoniyatining borligi va boshqalar qarshilikli termoo'zgartgichlarning afzalligini ko'rsatadi. Ularga qo'shimcha tok manbayining talab etilishi, sezgir elementning ma'lum miqdorda uzunligi, zaharli moddalar ta'sirida yemirilishi qarshilikli termoo'zgartgichlarning kamchiligi hisoblanadi.Qarshilik yarim o’tkazgichli termosezgichlar bilan birgalikda ishlaydigan ikkilamchi asbob sifatida muvozanat va nomuvozanat ko'priklari hamda logometrlar ishlatiladi. Qarshilik termometrlarining tuzilishi.Qarshilik termometrlari termoelement va tashqi himoya armaturadan tuzilgan.Metall qarshilik termometrlarining sezgir elementi, odatda, shisha, kvars, keramika, smola yoki plastmassadan qilingan karkasga o’ralgan sim yoki lentadan iborat.Sezgir element termometr o’zining qisqichlariga o’lchov asbobiga boradigan simlar ulangan.Mis qarshilik termometrlarining sezgir elementi 0,1 mm diametrli karkasga bir necha qavat o’ralgan, izolyatsiya qilingan mis simlardan tashkil topgan. Sim qavatlari uzaro va karkas laki bilan maxkamlanadi. Simning ikkala uchga 1 – 1,5 mm diametrli mis quloqchalar kavsharlanadi. Sezgir element himoya qobig’iga joylashtiriladi. Karkasliklardan tashqari bu termometrlarning karkassiz sezgir elementlari ham chiqariladi. Sezgir element izolyatsiya qilingan 0,08 mm diametrli simdan induktivliksiz karkassiz uramga ega bo’lgan holda yasaladi.
Aloxida qavatlari lak bilan maxkamlanadi va sungra barcha sezgir elementlar ftorpastli plyonka 2 bilan qoplanadi. Sezgir element yupqa devorli himoya metal qobiqqa joylashtiriladi, unga keramik kukun sepiladi va germetizatsiyalanadi. Sim uchlari 3 quloqchalarga kavsharlanadi, ular termometr uchi qisqichlariga ulanadi.
Sanoatda ishlab chiqariladigan qarshilik termometrlarining turlari, asosiy parametrlari va o’lchamlari GOST 6651-78 bilan reglamentlashtiriladi.
Qarshilik termometrlarining to’zilish varianti keltirilgan. Qarshilik termometrlarining sim 1 dan qilingan sezgir elementi turt kanalli keramik karkasga joylashtirilgan. Sezgir element himoya qobig’iga joylashtirilgan va u keramik vtulka bilan zichlashtirilgan. Sezgir elementning quloqchalari izolyatsion keramik truba orqali utadi. Shularning hammasi o’lchash ob‘ektida rezbali shtutser 8 yordamida o’rnatilgan himoya g’ilofida joylashgan. Termometr ulaydigan uch, simlarni ulash vintilar himoya g’ilofi ichida joylashgan. 2-rasm, a da sterjenli termorezistor ko’rsatilgan. U quloqchalar kavsharlangan kontaktli qalpoqchalar 2 ga ega bo’lgan silindr dan tashkil topgan. Silindr emal buyoq bilan qoplangan, uning yuqori qismida shisha izolyator bor.
Munchoqli termorezistorlarning b) yarim o’tkazgich elementi 1 diametri 0,5 mmli shisha qobiq bilan himoya qilingan sharcha shakliga ega. Sharchaga 0,05 mm diametrli platina simdan qilingan va nikelli quloqchala bilan ulangan elektrodlar joylashgan.
Past haroratlarni o’lchash uchun muljallangan germaniyli termometrlar mis gilzadan v) iborat bo’lib, gazsimon geliy bilan to’ldirilgan va germetik tiqin bilan yopilgan. Gilza ichida surma bilan legirlangan germaniyning monokristali joylashgan. Kristallga oltin o’tkazgich yopishtirilgan bo’lib, ularga platina quloqchalari kavsharlangan. Kristall plyonka bilan izolyatsiya qilingan. Bunday termometrlar 1,5 dan 50 K gacha haroratlarni o’lchashda qo’llaniladi.
Yarimo'tkazgichlarning termoelektrik xossalari yarimo'tkazgichli issiqlik qarshiligini, yarim o'tkazgichli termoelementlarni, termobatareyalar va termoelektr generatorlarini va Peltier effektiga asoslangan yarim o'tkazgichlarni termoelektrik sovutish - termoelektrik muzlatgichlar va termostabilizatorlarni yaratishga imkon berdi.
Yarimo'tkazgichlar issiqlik va quyosh energiyasini elektr energiyasiga mashinasiz o'zgartirgichlarda - termoelektr generatorlarida va fotoelektrik konvertorlarda (quyosh batareyalarida) qo'llaniladi.
Yarimo'tkazgichga qo'llaniladigan mexanik kuchlanish uning elektr qarshiligini o'zgartiradi (ta'sir metallarga qaraganda kuchliroq), bu yarimo'tkazgichning kuchlanish o'lchagichining asosi bo'lgan. Yarimo'tkazgichli qurilmalar jahon amaliyotida keng qo'llaniladi, elektronikani inqilob qiladi, ular qurilish va o'lchash uskunalari ; qurilish jarayonlarni avtomatlashtirish uchun; ishlab chiqarish uchun asos bo'lib xizmat qiladi; ilmiy tadqiqotlar uchun asboblar; raketa texnologiyasi; tibbiy asbob-uskunalar.