Qurlishni boshqarish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT ARXITEKTURA QURILISH INSTITUTI

“QURLISHNI BOSHQARISH” FAKULTETI

“AXBOROT TEXNOLOGIYALARI” KAFEDRASI

“IQTISODIYOTDA AXBOROT-KOMMUNIKATSION

TEXNOLOGIYALAR VA TIZIMLAR” FANIDAN

LABORATORIYA ISHI № 2

Mavzu:Axborot tizimlarining tushunchasi.

Bajardi: 33-20 guruh talabasi Doniyorov H.J

Qabul qildi: dotsent Shadmonova U.A.

Toshkent – 2020

10- mavzu. AXBOROT TIZIMLARINING TUSHUNCHASI

10. 1. Axborot tizimi haqida umumiy tushuncha.

10.2. Axborot tizimlarining tarkibiy qismlari.

10.3. Axborot tizimining dasturiy ta'minoti.

10.4. Avtomatlashtirilgan axborot tizimining tasniflanishi.

10.5. Avtomatlashtirilgan axborot tizimlarining tarkibiy jihatlari.

10.6. Avtomatlashtirilgan axborot tizimlarining rivojlanib borish tendensiyalari.

Tayanch iboralari: Axborot tizimi, avtomatlashtirish, tizim tasnifi, tarkibi, tendensiya.

ANNOTATSIYA

Axborot texnologiyasi - axborotni to‘plash, saqlash, izlash, unga ishlov berish va uni tarqatish uchun foydalaniladigan jami uslublar, qurilmalar, usullar va jarayonlar;

Axborot tizimi - axborotni to‘plash, saqlash, izlash, unga ishlov berish hamda undan foydalanish imkonini beradigan, tashkiliy jihatdan tartibga solingan jami axborot resurslari, axborot texnologiyalari va aloqa vositalari.

ATlarni keng ma'noda axborotni qayta ishlaydigan ixtiyoriy tizimni tushunish mumkin. Tadbiq etish sohasiga qarab, ATlar ishlab chiqarish sohasida, ta`lim sohasida, sog‘liqni saqlash sohasida, xarbiy sohada va boshqa sohalarda ishlatiladigan tizimlarga ajratish mumkin.

Axborot tizimi- boshqarish funksiyasini amalga oshirish uchun xodimlarni turli xil axborotlar bilan ta'minlovchi ob'yekt haqidagi axborotlarni yig‘ish, qayta ishlash, uzatish va saqlash bo‘yicha ma'lumotlar va kommunikatsiyaviy tizimni o‘zida namoyon etadi.

Iqtisodiy axborot tizimi nima ekanligini tushunib olish uchun eng avvalo uning iqtisodiy ob'yektni boshqarish tizimidagi tutgan o‘rnini aniqlab olish lozim. Bu ob'yekt moddiy va nomoddiy ishlab chiqarish bilan bog‘liqdir.

Axborot tizimi quyidagi xususiyatlariga ko‘ra belgilanadi:

a) har qanday axborot tizimi tahlil qilinishi, tizim tuzilishining umumiy tamoyillari asosida qurilishi va boshqarilishi mumkin;

b) axborot tizimi dinamik va rivojlanuvchandir;

v) axborot tizimini tuzishda tizimli yondoshuvdan foydalanish zarur;

g) axborot tizimining chiqarish mahsuloti asosida qarorlar qabul qilinadi;

d) axborot tizimida axborotni qayta ishlashning "inson-kompyuter" tizimi sifatida qabul qilish lozim.

axborot tizimiga quyidagilar kiradi: odam (xodim), texnik vositalar,

Avtomatlashtirilgan axborot va dasturiy ta'minot. Ular birgalikda boshqaruv usullari uchun ma'lumotlarni qayta ishlaydi (1-rasm).

Ixtiyoriy axborot tizimida uning ishlash jarayonini quyidagi tasvirda ko‘rsatamiz. Asosiy ishlar 4 ta blokdan iborat: dastlabki ma'lumotni kiritish, unga ishlov berish, natijaviy ma'lumotni iste'molchilargayoki boshqa AT ga uzatish, teskari aloqani ta'minlash, ya'ni natijanitahlil qilib dastlabki ma'lumotlarni xodimlar yoki boshqa AT tomonidan tuzatish (2-rasm).

Axborot tizimidagi uchta jarayonlar tashkilotga qarorlar qabul qilish, boshqarish, muammolarni tahlil qilish va yangi mahsulotlar va xizmatlarni yaratish uchun zarur bo‘lgan axborotlarni yaratadilar - bu kiritish, ishlab chiqish va chiqarishdir. Kiritish jarayonida tashkilot ichki yoki tashqi muhitdan tekshirilmagan ma'lumotlar qayd qilinadilar yoki yig‘iladilar. Ichki axborotlar korxonada ishlab chiqarishni borishi, rejani bajarilishi, sexlar, uchastkalar, xizmatlarning ishlari, ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sotilishi haqidagi ma'lumotlarni aks ettiradilar. Axborot tizimi oraliq, ma'lumotnomaviy va yakuniy natijalarni saqlanishini amalga oshiradi. Yuqorida sanab o‘tilgan jarayonlarni amalga oshirish uchun belgilangan resurslar zarurdir. Bunday resurslar ma'lumotlar, xodimlar, axborot texnologiyalari va foydalanuvchiga yo‘riqnomalardan iboratdir.

2-rasm. Axborot tizimidagi jarayonlar

Axborot tizimining dasturiy ta'minoti.

Axborot tizimining dasturiy ta'minoti deganda, kompyuter texnikasi vositalari bilan ma'lumotlarni qayta ishlash tizimini yaratish va ulardan foydalanish uchun dasturiy va hujjatli vositalarni jamlash tushuniladi.

Dasturiy ta'minotni bajaradigan funksiyalariga bog‘liq holda uchta sinfga ajratish mumkin: tizimli dasturiy ta'minot, tadbiqiy dasturiy ta'minot va dasturlash tizimlari (3-rasm).

Dasturiy ta'minotning imkoniyatlaridan ko‘proq foydalanish maqsadida AIJ ishini tashkil qilishni takomillashtirish, foydalanuvchi ishini unumdorligi va sifatini oshirish, foydalanuvchining dasturlarini aniq muammo sohaning rusurslariga moslashtirishga imkon beradi.

Umumiy DTning asosiy belgilanishi - amaliy dasturlarni ishga tushirish va ularni bajarilish jarayonini boshqarishdir.

AIJning maxsus dasturiy ta'minoti odatda noyob dasturlar va amaliy dasturlarning vazifaviy

paketlaridan iborat bo‘ladi. AIJning aniq ixtisoslashuvi vazifali DTga bog‘liq. Maxsus DT AIJni

qo‘llanish sohasi, foydalanuvchi tomonidan yechiladigan vazifalarni hisobga olib, u axborotlarni

ishlab chiqishining o‘xshash xususiyatlariga ega vazifalarni hal qilishga mo‘ljallangan dialogli

tizimlarning zamonaviy dasturiy vositalari asosida yaratilishi kerak.

10-Mavzu: AXBOROT TIZIMLARINING TUSHUNCHASI

10.1.Axborot tizimi haqida umumiy tushuncha.

10.2.Axborot tizimlarining tarkibiy qismlari.

10.3. Axborot tizimining dasturiy ta'minoti.

10.4.Avtomatlashtirilgan axborot tizimining tasniflanishi.

10.5.Avtomatlashtirilgan axborot tizimlarining tarkibiy jihatlari.

10.6.Avtomatlashtirilgan axborot tizimlarining rivojlanib borish tendensiyalari.

Tayanch iboralari:Axborot tizimi, avtomatlashtirish, tizim tasnifi, tarkibi, tendensiya.

ANNOTATSIYA

Axborot texnologiyasi - axborotni to‘plash, saqlash, izlash, unga ishlov berish va unitarqatish uchun foydalaniladigan jami uslublar, qurilmalar, usullar va jarayonlar;

Axborot tizimi - axborotni to‘plash, saqlash, izlash, unga ishlov berish hamda undanfoydalanish imkonini beradigan, tashkiliy jihatdan tartibga solingan jami axborot resurslari,axborot texnologiyalari va aloqa vositalari.

ATlarni keng ma'noda axborotni qayta ishlaydigan ixtiyoriy tizimni tushunish mumkin.Tadbiq etish sohasiga qarab, ATlar ishlab chiqarish sohasida, ta`lim sohasida, sog‘liqni saqlashsohasida, xarbiy sohada va boshqa sohalarda ishlatiladigan tizimlarga ajratish mumkin1

Axborot tizimi- boshqarish funksiyasini amalga oshirish uchun xodimlarni turli xilaxborotlar bilan ta'minlovchi ob'yekt haqidagi axborotlarni yig‘ish, qayta ishlash, uzatish vasaqlash bo‘yicha ma'lumotlar va kommunikatsiyaviy tizimni o‘zida namoyon etadi.

Iqtisodiy axborot tizimi nima ekanligini tushunib olish uchun eng avvalo uning iqtisodiyob'yektni boshqarish tizimidagi tutgan o‘rnini aniqlab olish lozim. Bu ob'yekt moddiy vanomoddiy ishlab chiqarish bilan bog‘liqdir.

Axborot tizimi quyidagi xususiyatlariga ko‘ra belgilanadi:

a)har qanday axborot tizimi tahlil qilinishi, tizim tuzilishining umumiy tamoyillari asosida

qurilishi va boshqarilishi mumkin;

b)axborot tizimi dinamik va rivojlanuvchandir;

v)axborot tizimini tuzishda tizimli yondoshuvdan foydalanish zarur;

g)axborot tizimining chiqarish mahsuloti asosida qarorlar qabul qilinadi;

d)axborot tizimida axborotni qayta ishlashning "inson-kompyuter" tizimi sifatida qabul

qilish lozim.

Avtomatlashtirilgan axborot tizimiga quyidagilar kiradi: odam (xodim), texnik vositalar,axborot va dasturiy ta'minot. Ular birgalikda boshqaruv usullari uchun ma'lumotlarni qaytaishlaydi (1-rasm).

Ixtiyoriy axborot tizimida uning ishlash jarayonini quyidagi tasvirda ko‘rsatamiz.Asosiy ishlar 4 ta blokdan iborat: dastlabki ma'lumotni kiritish, unga ishlov berish, natijaviyma'lumotni iste'molchilarga yoki boshqa AT ga uzatish, teskari aloqani ta'minlash, ya'ni natijanitahlil qilib dastlabki ma'lumotlarni xodimlar yoki boshqa AT tomonidan tuzatish (2-rasm).

Axborot tizimidagi uchta jarayonlar tashkilotga qarorlar qabul qilish, boshqarish,muammolarni tahlil qilish va yangi mahsulotlar va xizmatlarni yaratish uchun zarur bo‘lganaxborotlarni yaratadilar - bu kiritish, ishlab chiqish va chiqarishdir. Kiritish jarayonida tashkilotichki yoki tashqi muhitdan tekshirilmagan ma'lumotlar qayd qilinadilar yoki yig‘iladilar. Ichkiaxborotlar korxonada ishlab chiqarishni borishi, rejani bajarilishi, sexlar, uchastkalar,xizmatlarning ishlari, ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sotilishi haqidagi ma'lumotlarni aksettiradilar. Axborot tizimi oraliq, ma'lumotnomaviy va yakuniy natijalarni saqlanishini amalgaoshiradi. Yuqorida sanab o‘tilgan jarayonlarni amalga oshirish uchun belgilangan resurslarzarurdir. Bunday resurslar ma'lumotlar, xodimlar, axborot texnologiyalari va foydalanuvchigayo‘riqnomalardan iboratdir.

1-rasm. Axborot tizimining namunaviy tarkibi.

2-rasm. Axborot tizimidagi jarayonlar.

Axborot tizimining dasturiy ta'minoti.

Axborot tizimining dasturiy ta'minoti deganda, kompyuter texnikasi vositalari bilan ma'lumotlarni qayta ishlash tizimini yaratish va ulardan foydalanish uchun dasturiy va hujjatli vositalarni jamlash tushuniladi.

Dasturiy ta'minotni bajaradigan funksiyalariga bog‘liq holda uchta sinfga ajratish mumkin: tizimli dasturiy ta'minot, tadbiqiy dasturiy ta'minot va dasturlash tizimlari (3-rasm).

Dasturiy ta'minotning imkoniyatlaridan ko‘proq foydalanish maqsadida AIJ ishini tashkil qilishni takomillashtirish, foydalanuvchi ishini unumdorligi va sifatini oshirish, foydalanuvchining dasturlarini aniq muammo sohaning rusurslariga moslashtirishga imkon beradi.

Umumiy DTning asosiy belgilanishi - amaliy dasturlarni ishga tushirish va ularni bajarilish jarayonini boshqarishdir2.

AIJning maxsus dasturiy ta'minoti odatda noyob dasturlar va amaliy dasturlarning vazifaviy paketlaridan iborat bo‘ladi. AIJning aniq ixtisoslashuvi vazifali DTga bog‘liq. Maxsus DT AIJniqo‘llanish sohasi, foydalanuvchi tomonidan yechiladigan vazifalarni hisobga olib, u axborotlarni ishlab chiqishining o‘xshash xususiyatlariga ega vazifalarni hal qilishga mo‘ljallangan dialogli tizimlarning zamonaviy dasturiy vositalari asosida yaratilishi kerak.