Sparta (Lakedemon) — Lakonika (Peloponnes)dagi yunon shahardavlati (polney); mil. av. 8—6-asrlarda Peloponnesning jan. kismini bosib olgach, yirik davlatga aylangan. Rivoyatga ko‘ra, S.dagi davlat tuzumiga Likurg (9—8-asrlar) tomonidan asos solingan. Spartiatlar (S.ning to‘la huqukli fuqarolari) o‘zlariga biriktirib qo‘yilgan ilotlar bilan teng ravishda davlat yer bo‘laklariga egalik qilishgan, o‘zlari esa, asosan, harbiy ish bilan mashg‘ul bo‘lishgan. Hunarmandchilik va savdo perieklar qo‘lida bo‘lgan. S. — oligarxik davlat tuzumiga ega polisning yuksak namunasi; davlat ishlari gerusiya, so‘ngra eforlar kollegiyasi tomonidan hal etilgan. Afina va S. o‘rtasidagi raqobat 431—404 yillardagi Peloponnes urushiga olib kelgan; S. unda g‘alaba qozonib Yunoniston ustidan o‘z hukmronligini o‘rnatgan. Mil. av. 4—3- asrlarda S.da tovarpul munosabatlari taraqqiy etgan, bu mulkiy tabaqalanishni yanada kuchaytirgan. S. Fiva bilan Levktra (371) va Mantineya (362) yonida bo'lgan janglarda mag‘lubiyatga uchragach, 2darajali davlatga aylanib qolgan. 146 y. Rim tomonidan bo‘ysundirilgan, mil. av. 27 y. Rimning Axayya provinsiyasi tarkibigakirgan. Kds. S. o‘mida hozirgi Gretsiyaning Sparta sh. joylashgan. Napoleon Bonapartning Yevropa tarixidagi tutgan o‘rni haqida fikr bildiring.
Napoleon Bonapart (1769-yil 15-avgust — 1821- yil 5-may) — fransuz inqilobining oxirgi bosqichlarida va fransuz inqilobi urushlarida mashhurlikka erishgan fransuz qo’mondoni va siyosiy yetakchisi. Napoleon Bonapart - fransuz davlat arbobi va sarkardasi, Fransiya Respublikasining birinchi konsuli (1799—1804), Fransiya imperatori (1804-14 va 1815). 10 yoshida Fransiyaning Oten kollejiga kirgan, so’ng o’sha 1779-yilda Briyenn harbiy o’quv yurtiga ko’chirilgan. 1784 yil mazkur o’quv yurtini muvaffaqiyatli tamomlab, Parij harbiy maktabiga (1784—85) o’tgan. 1785 yil podporuchik unvonida armiya xizmatini boshlagan. 1792-yil Yakobinchilar klubiga a’zo bo’lgan. U Parij shahri gamizoni qo’mondoni va 1796- yilda Italiyada harakat qilayotgan fransuz armiyasining bosh qo’mondoni etib tayinlangan. 1799-yil okt.da Parijga qaytib kelgan va 9—10 noyabrda davlat to’ntarishi o’tkazib, konsullik rejimini joriy etgan va amalda butun hokimiyatni o’z qo’liga olgan. 1802-yil o’zini umrbod konsul etib tayinlanishiga erishgan. 1804-yilda esa imperator deb e'lon qilingan. Buyuk davlatlar ittifoqiga qarshi olib borgan zafarli urushlari, Marengo (1800), Austerlits (1805), Iyena (1806)dagi ajoyib g’alabalari, imperiya hududini tez sur’atda kengayishi, Napoleon Bonapartni amalda butun G’arbda (Angliyadan tashqari) va Markaziy Yevropada hukmdorga aylanishi uning shon-shuhratini yanada oshirgan. 1812-yilda RossiyagaKqarshi yurishidagi mag’lubiyatidan so’ng o’zini o’nglay olmadi, uning "buyuk armiyasi" tor-mor qilindi, Yevropada Napoleon Bonapartning zul-miga qaishi xalq-ozodlik harakatlari ko’tarildi.Unga qarshi ittifoqchilarning harbiy uyushmalari vujudga keldi.So’nggi urushlarda uning mag’lubiyatga uchrashi, ittifoqchi qo’shinlaming Parijga kirib kelishi (1814- yil 31-mart), uni taxtdan voz kechishga majbur qildi.G’olib ittifoqchilar Napoleon Bonapart imperator unvonini saqlab qolib, Elba orolini uning ixtiyoriga berdilar.U ko’plab mamlakatlarning fuqarolik qonuniga katta ta’sir ko’rsatgan Napoleon Kodeksini yaratgan, lekin u ko’plab koalitsiyalaming Napoleon urushlaii nomi ostida Fransiyaga qarshi olib borilgan urushlardagi hissasi tufayli mashhur. “Tanob” atamasiga izoh bering.