R. D. Do‘smuratov, B. Yu. Mengliqulov qishloq xo‘jaligida buxgalteriya hisobi va statistika asoslari

Hisob registrlari — hisob yozuvlari uchun tayinlanib, chizilgan
qog‘oz varaqlari. Ular tipografiya usulida tayyorlanadi va ularda qanday
obyektlar hisobga olinishi hamda qanday ko‘rsatkichlar olinishiga qarab
turli shakllar (chiziqlar)ga ega bo‘ladi. Tashqi ko‘rinishi bo‘yicha hisob
registrlari yerkin varaqlarda (qaydnomalarda), kartochkalar va daftar-
larda bo‘lishi mumkin. Mazmunining hajmiga qarab hisob registrlari
sintetik hisob va analitik hisobga ajratiladi. Hisob yozuvlarining tur-
lariga qarab hisob registrlari xronologik va tizimli (sistematik)ga
bo‘linadi.
Hujjat — yozma isbot, guvoh. Buxgalteriya hisobi schotlaridagi
yozuv hujjatlarga asoslanadi. Buxgalteriya hujjatlari xo‘jalik muomala-
larini amalga oshirish yoki haqiqiy amalga oshganligi, uning qonuniyligi
va maqsadga muvofiqligini tasdiqlovchi yozma dalildir.
Hujjat aylanishi — hisob jarayonida hujjatlarni tuzish vaqtidan
ularni arxivga topshirishgacha bo‘lgan hujjatlar harakati. Korxonaning
xo‘jalik bo‘limlari (boshqaruv, bo‘lim, sex, uchastka, brigada va h.k.)da
tuzilgan hujjatlar buxgalteriyaga topshiriladi. U yerda shaklan va maz-
munan tekshiriladi, bir xillik belgilariga qarab guruhlanadi va hisob
registrlariga yozish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Hisob registrlariga
yozilgandan so‘ng papkalarga tikilib, turli ma’lumotlar berish va turli
tekshirishlar uchun foydalaniladi. Ilmiy-tarixiy ahamiyatga ega bo‘lgan

---

373
hujjatlar davlat arxiviga topshiriladi, qolganlari yo‘q qilinadi. Har bir

korxonada hujjat aylanishi rejasi bo‘lib, unda tegishli hujjatlarni tuzish
kimga yuklatilganligi, kim kimga qaysi muddatda hujjatlarni taqdim et-
ishi, hujjatlarning hisobda foydalanilishi ko‘rsatiladi. O‘zbekiston Re-
spublikasida «Elektron raqamli imzo to‘g‘risida» va «Elektron hujjat
aylanishi to‘g‘risida»gi qonunlarning qabul qilinishi elektron hujjat ay-
lanishini rivojlantirish va elektron raqamli imzoni qo‘llash uchun huqu-
qiy asos yaratdi.