R. D. Dusmuratov, A. S. Boltayev moliyaviy tahlil
Nomoddiy aktivlardan foydalanish tahlili
Yüklə 5,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
16.4. Nomoddiy aktivlardan foydalanish tahlili
“Nomoddiy aktivlar” nomli 7-sonli buxgalteriya hisobi milliy standarti (BHMS)ga muvofiq nomoddiy aktivlar – bu korxona tomonidan ulardan ishlab chiqarish, ishlar bajarish, xizmatlar ko‘rsatish yoki tovarlarni sotish jarayonida foydalanish maqsadida yoxud ma’muriy va boshqa funksiyalarni amalga oshirish uchun uzoq muddat mobaynida tutib turiladigan, moddiy-ashyoviy mazmunga ega bo‘lmagan mol-mulk obyektlaridir. Nomoddiy aktivlarning ta’rifi aktivdan xo‘jalik faoliyatida foydalanilishini va u moddiy mohiyatga ega bo‘lmasligini talab etadi. Moddiy mohiyatga ega bo‘lmagan (pul mablag‘lari ko‘rinishida bo‘lmagan) aktivlar, agarda yuridik huquqlar, jumladan mulk huquqi bilan o‘zaro munosabatda bo‘lishi mumkin bo‘lgan va ulardan uzoq muddat davomida foydalanilgan taqdirda nomoddiy aktivlar ta’rifiga javob beradi. Shuningdek, aktivlarni buxgalteriya hisobiga nomoddiy aktivlar sifatida qabul qilishda bir vaqtning o‘zida quyidagi shartlar bajarilishi kerak: - moddiy-ashyoviy tuzilish (shakl)ga ega bo‘lmasligi; - aktivlardan mahsulot ishlab chiqarishda, ishlar bajarish yoki xizmatlar ko‘rsatishda yoxud korxonaning ma’muriy va boshqa funksiyalari uchun uzoq muddat, ya’ni davomiyligi 12 oydan yuqori foydali xizmat muddati yoki agar u 12 oydan oshadigan bo‘lsa, oddiy operasion sikl mobaynida foydalanish; - korxona ushbu aktivni keyinchalik qayta sotishni mo‘ljallamaydi; - ishonchlilik, ya’ni korxonada aktiv va unga bo‘lgan mutlaq huquqning mavjudligini tasdiqlovchi tegishli ravishda rasmiylashtirilgan hujjatlar (patentlar, guvohnomalar, boshqa muhofaza qiluvchi hujjatlar, patent, tovar belgisidan voz 382 kechish (sotib olish) shartnomasi)ning mavjudligi; - korxona tomonidan boshqa aktivlardan identifikasiyalash (bo‘lish, ajratish) imkoniyati, ya’ni aktivni undan foydalaniladigan xo‘jalik faoliyatidan alohida foydalanishning mumkin bo‘lishi. Mazkur shartlarga javob beruvchi quyidagi obyektlar nomoddiy aktivlar tarkibiga kiritiladi: patent egasining ixtiro, sanoat namunalari va foydali modellarga bo‘lgan mutlaq huquqi; muallif yoki boshqa huquq egasining EHM uchun dasturlar va ma’lumotlar bazalariga bo‘lgan mutlaq huquqi; muallif yoki boshqa huquq egasining integral mikrosxemalarning topologiyalariga bo‘lgan mutlaq huquqi; huquq egasining tovar belgisi va xizmat ko‘rsatish belgisiga bo‘lgan mutlaq huquqi, shuningdek tovar ishlab chiqarilgan joy nomidan foydalanish huquqi; huquq egasining seleksiya yutuqlariga bo‘lgan mutlaq huquqi; gudvill; tabiiy resurslardan foydalanish huquqi, ya’ni yer osti boyliklari, atrof- muhitdagi boshqa resurslar, atrof-muhit to‘g‘risidagi geologik va boshqa ma’lumotlar hamda shu kabilardan foydalanish huquqi; mol-mulkdan foydalanish huquqi, ya’ni yer uchastkalari, binolar va shu kabilardan foydalanish huquqi; boshqa nomoddiy aktivlar (mahsulot ishlab chiqarish, ishlar bajarish va xizmatlar ko‘rsatish, iqtisodiy va boshqa imtiyozlardan foydalanish huquqi va shu kabilar). Nomoddiy aktivlar buxgalteriya balansi aktiv qismi “Uzoq muddatli aktivlar” bo‘limining “Nomoddiy aktivlar” moddasida aks ettiriladi. Shu bois, buxgalteriya balansi nomoddiy aktivlarni tahlil qilib o‘rganishda asosiy axborot manbalaridan biri hisoblanadi. Buxgalteriya balansida xo‘jalik yurituvchi subyektda mavjud nomoddiy aktivlarning umumiy boshlang‘ich qiymati, jamg‘arilgan eskirishi va qoldiq qiymati to‘g‘risida ma’lumotga ega bo‘lishimiz mumkin. Lekin, nomoddiy aktivlarning tarkibi, tuzilishi va dinamikasini tahlil qilib o‘rganishda ushbu ma’lumotlar yetarli hisoblanmaydi. Shu sababli, nomoddiy aktivlarni hisobga olish uchun mo‘ljallangan schyot ma’lumotlaridan ham foydalanish zarur hisoblanadi. Yuqoridagi axborot manbalaridan foydalanilgan holda xo‘jalik yurituvchi 383 subyektning nomoddiy aktivlardan foydalanish darajasi tahlil qilib o‘rganiladi. Bunda dastlab, nomoddiy aktivlar holati tahlil qilib o‘rganiladi. Nomoddiy aktivlar holati tahlil qilib o‘rganilganda quyidagi ma’lumotlarga ega bo‘lindi (16.6-jadval). Yüklə 5,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|