R. D. Dusmuratov, A. S. Boltayev moliyaviy tahlil
Moliyaviy koeffitsiyentlar tahlili
Yüklə 5,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
5.4.4. Moliyaviy koeffitsiyentlar tahlili
Moliyaviy koeffitsiyentlar tahlili – bu moliyaviy hisobot ko‘rsatkichlaridan foydalanib, moliyaviy koeffitsiyent ko‘rsatkichlarini aniqlash asosida baholash usulidir. Amalda aniqlangan moliyaviy koeffitsiyentlar nisbiy ko‘rsatkichlarda ifoda etiladi. Moliyaviy koeffitsiyentlar tahlili ham iqtisodchi olimlarning ilmiy va o‘quv- uslubiy asarlarida bayon qilingan. Jumladan, iqtisodchi olimlar A.V.Vahobov, A.T.Ibrohimov va N.F.Ishonqulovlar 40 moliyaviy koeffitsiyentlar tahlilida quyidagi beshta ko‘rsatkichni tahlil qilib o‘rganishni va ularni buxgalteriya balansi ma’lumotlari asosida aniqlash tartibini keltirib o‘tishgan: - moliyaviy mustaqillik koeffitsiyenti; - qarz va o‘z mablag‘lari o‘rtasidagi nisbat koeffitsiyenti; - zaxira va xarajatlarni o‘z manbalari bilan qoplanganlik koeffitsiyenti; - mablag‘larni chaqqon harakatchanlik koeffitsiyenti. Mazkur iqtisodchi olimlardan farqli ravishda T.Qudratov va N.Fayzievalar tomonidan quyidagicha bayon qilingan: “Korxonaning moliyaviy holatiga baho berishda mutlaq ko‘rsatkichlarga qaraganda nisbiy ko‘rsatkichlar keng qo‘llaniladi. Nisbiy ko‘rsatkichlar amaliyotda moliyaviy koeffitsiyentlar deb ataladi. Moliyaviy koeffitsiyentlarni hisoblashda mutloq ko‘rsatkichlardan foydalaniladi. Korxonaning moliyaviy ahvoliga baho berishda quyidagi moliyaviy koeffitsiyentlar ko‘proq ishlatiladi. 1. Moliyaviy barqarorlik koeffitsiyenti 2. Moliyaviy mustaqillik koeffitsiyenti 3. To‘lovga qodirlik koeffitsiyenti 4. O‘z va qarz mablag‘larining o‘zaro nisbati koeffitsiyenti 5. O‘z aylanma mablag‘lari bilan ta’minlanish koeffitsiyenti 6. Moddiy aylanma mablag‘lar hissasi koeffitsiyenti 7. Jami aylanma mablag‘larning jami mulk qiymatidagi hissasi 40 Vahobov A.V., Ibrohimov A.T., Ishonqulov N.F. Moliyaviy va boshqaruv tahlili: Darslik. –T.: “Sharq”, 2005. - 221 b. 119 koeffitsiyenti.” 41 Yuqoridagi ikki guruh iqtisodchi olimlar tomonidan ham moliyaviy tahlilda o‘rganiladigan moliyaviy koeffitsiyent ko‘rsatkichlari sifatida aynan shu ko‘rsatkichlardan foydalanish lozimligi va ular qo‘llashning mantiqiy ketma-ketligi ko‘rsatib berilmagan. Iqtisodchi olim M.Yu.Raximov “Korxona faoliyatiga baho berishda mutlaq ifodalar moliyaviy holatning barcha qirralarini ochib bera olmaydi. Shu sababli ko‘p hollarda nisbiy ifodalardan ham foydalaniladi. Nisbiy ifodalar fanda moliyaviy koeffitsiyentlar deb nomlanib ularning har biri korxona moliyaviy holatining muhim jihatlarini o‘zida ifoda etishi bilan farqlanadi” 42 deb izohlagan holda “Moliyaviy koeffitsiyentlarning, odatda tarkibiy va muvofiqlashtiruvchi turlari xarakterlanadi. Tarkibiy moliyaviy koeffitsiyentlar bir xil asosli jamlangan qatorlarda birlik qatorlarning salmog‘ini harakterlasa, muvofiqlashtiruvchi koeffitsiyentlar esa har xil asosli ko‘rsatkichlarni o‘zaro nisbatlash orqali hisoblanadi” 43 deya ta’kidlab o‘tgan. Ushbu iqtisodchi olim tomonidan bayon qilingan fikrlarning e’tiborga loyiqligini ta’kidlagan holda shuni aytish mumkin-ki, iqtisodchi olim moliyaviy koeffitsiyentlarni ikki guruhga ajralishi va nima sababdan bunday nomlanishi va qanday aniqlanish tartibiga to‘xtalgan holda to‘liq tushuntirish berib o‘tgan. Biroq, fikrimizcha ikkinchi guruh moliyaviy koeffitsiyentlarini muvofiqlashtiruvchi koeffitsiyentlari deb emas, balki nisbat koeffitsiyentlari deb nomlanishi maqsadga muvofiq hisoblanadi. Chunki, iqtisodchi olim tomonidan ham o‘zaro nisbatlash orqali hisoblanadi deb ta’kidlanmoqda. Yuqoridagi fikr-mulohazalarga asoslangan holda shuni aytish mumkinki, moliyaviy koeffitsiyentlar tahlilida koeffitsiyentlar ikki guruhga bo‘lingan holda tasniflanadi (5.4-rasm). 41 Qudratov T, Fayzieva N. Korxonalar faoliyatining tahlili va nazorati. Darslik. – T.: “Voris-nashriyot”, 2012. – 134 b. 42 Raximov M.Yu. Iqtisodiyot subyektlari moliyaviy holatining tahlili. – T.: “Iqtisod - moliya”, 2013. - 50 b. 43 Shu yerda |