R. D. Dusmuratov, A. S. Boltayev moliyaviy tahlil
Korxonaning moddiy resurslar bilan ta’minlanganligi va ulardan
Yüklə 5,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
16.5. Korxonaning moddiy resurslar bilan ta’minlanganligi va ulardan foydalanish samaradorligining tahlili Bozor munosabatlari sharoitida qayta ishlash korxonalarida mahsulot ishlab chiqarish hajmini ko‘paytirish, uning tannarxini kamaytirish, foyda va rentabellik ko‘rsatkichlarni oshirishga doir rejalar bajarilishining zarur sharti bo‘lib, yetarli assortiment va sifatga ega bo‘lgan xomashyo va materiallar bilan to‘la va o‘z vaqtida ta’minlashdir. Chunki, qayta ishlash korxonalarining moliyaviy-xo‘jalik faoliyatining natijasi va samaradorligi bevosita ularning moddiy resurslar bilan ta’minlanganligiga bog‘liq bo‘ladi. Moddiy resurslar bilan ta’minlanish darajasi korxonada mavjud moddiy resurslarning haqiqiy hajmini (miqdorini) normativ bo‘yicha talab qilinadigan hajmiga (miqdoriga) bo‘lish yo‘li bilan aniqlanadi. Korxonaning moddiy resurslar bilan ta’minlanganligi tahlili taqqoslash, ko‘rsatkichlar farqi, qayta hisoblash va zanjirli bog‘lanish usullaridan foydalangan holda amalga oshirilishi mumkin. Dastlab, tahlilda ularning umumiy o‘zgarishi aniqlanadi, shundan so‘ng mazkur o‘zgarishga ta’sir ko‘rsatgan omillarning ta’sir 387 darajalari hisob-kitob qilish orqali aniqlanib, moddiy resurslar bilan ta’minlanganlik darajasiga baho beraladi. Bunda mol yetkazib beruvchilardan olingan materiallarning sifati, ularning standartlari, texnik talablarga muvofiqligi va shartnomada belgilangan tomonlarning huquq va majburiyatlari ham o‘rganiladi. Tahlilning keyingi bosqichida moddiy resurslardan foydalanish samaradorligini ifodalovchi ko‘rsatkichlar tahlil qilib o‘rganiladi. Ushbu ko‘rsatkichlar tarkibiga quyidagilar kiradi: - moddiy resurslar qaytimi; - moddiy resurslar sig‘imi; - moddiy resurslar rentabelligi. Moddiy resurslar qaytimi deganda bir so‘mlik moddiy xarajatlar hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi tushuniladi. Bu ko‘rsatkichning darajasi qancha katta bo‘lsa, moddiy resurslardan foydalanish samaradorligining darajasi shuncha yuqori bo‘ladi. Bu ko‘rsatkichni aniqlash uchun ishlab chiqarilgan yalpi mahsulot hajmini sarflangan moddiy xarajatlar hajmiga bo‘lish kerak: MQ = YaM : MX, (16.6) Bunda: MQ- material qaytimi; YaM – ishlab chiqarilgan yalpi mahsulot hajmi; MX – moddiy xarajatlar hajmi. Moddiy resurslar sig‘imi ko‘rsatkichi moddiy resurslar qaytimining aksini ifodalovchi ko‘rsatkich bo‘lib, bir so‘mlik ishlab chiqarilgan mahsulot uchun sarf bo‘lgan moddiy xarajatlar summasini ifodalaydi. Bunda mazkur ko‘rsatkich qancha past bo‘lsa, moddiy resurslardan foydalanish samaradorligi shuncha yuqori bo‘ladi. Ya’ni, 1 so‘mlik moddiy xarajat hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi shuncha oshib boradi. Bu esa, korxona moliyaviy-xo‘jalik faoliyati samaradorligining ortishiga olib keladi. Bu ko‘rsatkich mahsulot ishlab chiqarish uchun sarf bo‘lgan moddiy xarajatlar hajmini ishlab chiqarilgan yalpi mahsulot hajmiga bo‘lish orqali aniqlanadi: 388 MS = MX : YaM, (16.6) Bunda: MS- material sig‘imi. Moddiy resurslar rentabelligi ko‘rsatkichi mahsulot ishlab chiqarish uchun sarf bo‘lgan moddiy xarajatlarning har bir so‘mi hisobiga olingan foyda summasini ifodalaydi. Bu ko‘rsatkichning ham yuqori bo‘lishi korxonada moddiy resurslardan foydalanish samaradorligi ortganligidan dalolat beradi. Ya’ni, 1 so‘mlik moddiy xarajat hisobiga olingan foydaning oshishi, korxona moliyaviy ahvolining ham mustahkamlanishiga sababchi bo‘ladi. Mazkur ko‘rsatkichni aniqlash uchun mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda summasini mahsulot ishlab chiqarish uchun sarf bo‘lgan moddiy xarajatlar summasiga bo‘lish orqali aniqlanadi: MR = YaF : MX, (16.7) Bunda: MR- moddiy resurslar rentabelligi; YaF – mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda. Moddiy resurslardan foydalanish samaradorligini ifodalovchi yuqoridagi ko‘rsatkichlarni “NAMUNA” mas’uliyati cheklangan jamiyat ma’lumotlari asosida tahlil qilib o‘rganganimizda quyidagi ma’lumotlarga ega bo‘lindi (16.9-jadval). Yüklə 5,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|