R. D. Dusmuratov, A. S. Boltayev moliyaviy tahlil
Mahsulot ishlab chiqarish hajmiga ta’sir ko‘rsatuvchi mehnat
Yüklə 5,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
15.4. Mahsulot ishlab chiqarish hajmiga ta’sir ko‘rsatuvchi mehnat
omillarining tahlili Qayta ishlash korxonalarida mahsulot ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishi ko‘p jihatdan mehnat resurslari va ulardan samarali foydalanish darajasiga bog‘liq hisoblanadi. Mehnat resurslari ishchi kuchi tariqasida ishlovchilarning o‘rtacha soni bilan, mehnat rusurslaridan samarali foydalanish darajasi o‘rtacha bir xodim hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi bilan tavsiflanadi. Mazkur omillar mahsulot ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishiga bevosita ta’sir ko‘rsatuvchi omillar hisoblanadi. Mahsulot ishlab chiqarish hajmi bilan ular o‘rtasida bevosita 355 bog‘liqlik mavjud bo‘lib, uni quyidagicha ifodalash mumkin: YaM = X s × K s , (15.3) Bu yerda: YaM – ishlab chiqarilgan yalpi mahsulot hajmi; X s – xodimlarning o‘rtacha soni; K s – bir nafar xodim hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi. Mazkur formuladan ko‘rinib turibdiki, ishlab chiqarilgan yalpi mahsulot hajmining o‘zgarishiga quyidagi mehnat omillari ta’sir ko‘rsatar ekan: - xodimlar o‘rtacha sonining o‘zgarishi; - bir nafar xodim hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot hajmining o‘zgarishi. Ushbu omillarning ishlab chiqarilgan yalpi mahsulot hajmining o‘zgarishiga ta’sirini “Ko‘rsatkichlar farqi” usuli yordamida tahlil qilib o‘rganish mumkin. Tahlilda mazkur usuldan foydalanganda birinchi navbatda ishlab chiqarilgan yalpi mahsulot hajmining umumiy o‘zgarishi aniqlanadi. Buning uchun hisobot davridagi yalpi mahsulot hajmidan bazis davridagi yalpi mahsulot hajmini chegirish lozim: ±∆YaM = (X s1 × K s1 ) - (X s0 × K s0 ) Shundan so‘ng, yalpi mahsulot hajmining o‘zgarishiga mehnat omillarining ta’siri hisob-kitob qilinib aniqlanadi. Ya’ni, birinchi omil xodimlarning o‘rtacha yillik sonining o‘zgarishi yalpi mahsulot hajmining o‘zgarishiga ta’sirini aniqlash uchun hisobot davridagi xodimlar soni bilan bazis davridagi xodimlar soni o‘rtasidagi farqni bazis davridagi bir nafar xodim hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot hajmiga ko‘paytirish lozim: ±∆YaM xs = (X s1 - X s0 ) × K s0 Ikkinchi omil, bir nafar xodim hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot hajmining o‘zgarishi yalpi mahsulot hajmining o‘zgarishiga ta’sirini aniqlash uchun hisobot davridagi bir nafar xodim hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot hajmidan, shu ko‘rsatkichning bazis davrida hajmi orasidagi farqni hisobot davridagi xodimlarning o‘rtacha soniga ko‘paytirish kerak: ±∆YaM ks = (K s1 - K s0 ) × X s1 Yuqoridagi ikki omil ta’sirining o‘zaro yig‘indisi yalpi mahsulot hajmining umumiy o‘zgarishiga teng bo‘lishi lozim. 356 Ishlab chiqarilgan yalpi mahsulot hajmi va uning o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatuvchi mehnat omillarini “NAMUNA” mas’uliyati cheklangan jamiyat ma’lumotlari asosida tahlil qilib o‘rganganimizda quyidagi ma’lumotlarga ega bo‘lindi (15.6-jadval). Yüklə 5,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|