R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi
Yüklə 8,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
6.2.
Schotlarni balansga munosabati va hisob obyektlarini qamrab olish darajasiga ko‘ra turkumlash Buxgalteriya hisobining schotlari balansga munosabatiga ko‘ra: 1. Balans schotlari (aktiv va passiv schotlar) va balansdan tashqari schotlar; 2. Sintetik va analitik schotlarga bo‘linadi. Buxgalteriya hisobi schotlarining balansga munosabatiga ko‘ra turkumlanishi 5-bobning 5.2 va 5.3-paragrafida batafsil ko‘rib chiqilgan. Shuning uchun bu paragrafda faqat balansdan tashqari schotlarga to`xtalamiz. Balansdan tashqari schotlar . Vaqtincha korxona ixtiyorida bo‘lib, uning balansida aks ettirilmaydigan mol-mulklar balansdan tashqari schotlarda hisobga olinadi. Bunday mol-mulklar qaysi korxonaga tegishli bo‘lsa, o‘sha korxona balansida aks ettiriladi. Balansdan tashqari schotlar balans schotlaridan tubdan farq qiladi. Ularda yozuvlar bir yoqlama yoziladi. Ya’ni balansdan tashqari schotlar o‘zaro ham, boshqa schotlar bilan ham korrespondensiyalanmaydi. Balansdan tashqari schotlarni tuzilishiga ko‘ra aktiv schotlar qatoriga kiritish mumkin. Ularning debetida vaqtincha korxona ixtiyorida bo‘lib, unga tegishli bo‘lmagan mol-mulklar hamda bu mol- mulklarga oid majburiyatlarning qoldig‘i va ko‘payishi, kreditida esa kamayishi ko‘rsatiladi. 148 Yevropa mamlakatlarida balansdan tashqari schotlar qo‘llanil- maydi, buxgalteriya hisobining barcha obyektlari balans schotlarida hisobga olinadi. «Xo‘jalik yurituvchi subyektlar moliya-xo‘jalik faoliyati buxgal- teriya hisobining schotlar rejasi va uni qo‘llash bo‘yicha Yo‘riqnoma» №21 Buxgalteriya Hisobining Milliy Standartiga muvofiq balansdan tashqari schotlar – korxonaga tegishli bo‘lmagan, lekin vaqtincha korxona qaramog‘ida bo‘lgan aktivlar, shartli huquqlar va majburiyatlar mavjudligi hamda harakati to‘g‘risidagi axborotlarni umumlashtirish uchun mo‘ljallangan schotlardir. Bu schotlarning qoldiqlari xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy hisobotida balansga ilova sifatida beriladi, lekin ularda aks ettirilgan xo‘jalik muomalalari moliyaviy natijalarga ta’sir ko‘rsatmaydi. Agar korxonalarda asosiy schotlarga yetarli darajada e’tibor berilayotgan bo‘lsa, balansdan tashqari schotlarning roli va ahamiyati amaliyotda ko‘p hollarda tan olinmasligi, ularda aks ettiriladigan axborotlarning susayishiga olib keladi. Qoidaga ko‘ra, balansdan tashqari schotlar mazkur korxonaga tegishli bo‘lmagan, lekin ma’lum muddatga uning qaramog‘ida bo‘ladigan yoki saqlanadigan mablag‘lar va majburiyatlarning mavjudligi hamda harakatini hisobga olish uchun mo‘ljallangan. Balansdan tashqari schotlarning asosiy funksiyalari quyidagilardan iborat: — amaldagi qonun hujjatlari va normativ hujjatlarga muvofiq mazkur korxonaga tegishli bo‘lmagan mulklar, mablag‘lar va majburiyatlar ustidan nazorat o‘rnatishni ta’minlash; — balansdan tashqari schotlarda hisobda turgan mulklarning saqlanishi ustidan nazoratni ta’minlash; — ushbu schotlarda hisobda turgan mablag‘lar harakatini hujjatlar bilan rasmiylashtirish; — korxonaning kreditga layoqatliligini va moliyaviy barqarorligini baholash, boshqaruv uchun zarur to‘liq va ishonchli axborotlar bilan ta’minlash. Ta’kidlanganidek, balansdan tashqari schotlarda korxonaga qarash- li bo‘lmagan, lekin vaqtinchalik uning ixtiyorida bo‘lgan: ijaraga olingan asosiy vositalar, qayta ishlash uchun qabul qilingan moddiy boyliklar hisobga olinadi. Ushbu qiymatliklar buxgalteriya hisobida oddiy tizimda, ya’ni ikkiyoqlama yozuv qoidasidan foydalanmasdan aks ettiriladi. 149 Balansdan tashqari hisob oddiy tizim bo‘yicha yuritilganligi sababli, balansdan tashqari schotlardagi ko‘rsatkichlarning bir qismi natura o‘lchovlarida aks ettirilishi mumkin. Shuningdek, bu schotlarda axborotdan foydalanuvchilar uchun zarur bo‘lgan asosiy ko‘rsatkichlar, xususan hisobot davri boshiga va oxiriga bo‘lgan qoldiqlar aks ettiriladi. Balansdan tashqari schotlar bo‘yicha hisob yuritish korxona rahbarining buyrug‘i bilan buxgalteriya xodimlarining bittasiga yuklatiladi. Bundan tashqari, buxgalteriyada balansdan tashqari schotlar bo‘yicha hisobni tashkil etish tartibi aks ettirilgan xizmat vazifalarining yo‘riqnomasi ishlab chiqilishi lozim. Balansdan tashqari, schotlarni Yüklə 8,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|