R. F. Sadiqov bunu hər bir azəRİ TÜRKÜ BİLMƏLİDİR (Azərbaycan tarixinin qısa şərhi) Bakı-2008 Elmi redaktor

İskit (Skiflər)

Skiflər b.e.ə. VIII əsrin sonu VII əsrin əvvəllərində Qara dənizin şimalından Ön Asiyaya köç etdilər. Onlarla birlikdə saklar və kimmerlər də gəldilər. Onlar b.e.ə. VII əsrdə Urmiyadan şimalda və qərbdə məskən saldılar. Skiflər bir müddət Manna ilə müttəfiq olmuş, 28 il Midiyada ağalıq etmişlər. Midiya hökmdarı Kiaskar Midiyada skif ağalığına b.e.ə. 625-ci ildə son qoydu.

B.e.ə. IV əsrin ortalarında Don çayı və Dunay arasında Skif (Sak) dövləti yarandı. B.e.ə. III-II əsrlərdə onun paytaxtı Neapol şəhəri idi. B.e.ə. II əsrdə makedoniyalılar skifləri məğlub etdilər.

Skiflər Krımdan və Qara dəniz sahillərindən saklar və kimmerlərlə birlikdə gəlmişlər. Skiflər Urmiyadan şimalda və qərbdə yerləşirdilər. Saklar isə Arazla Kürün qovuşmasında yaşayırdılar. Midiya Mannanı süquta yetirdikdən sonra skifləri də məğlub edir və Mannanın skif padşahlığının hökmranlığında olan torpaqlarını da Midiyanın ərazisinə qatır. Lakin b.e.ə. 550-ci ildə Midiya ərazisində Əhəməni imperiyasının yaranması ilə Azərbaycan torpaqları Əhəməni imperiyasının tərkibinə keçdi.

Əhəməni dövləti

Ari tayfaları, elamlar b.e.ə. II m.i. axırlarında İran ərazisinə Şərqi Avropadan gəldilər. Əhəmənilər sülaləsinin rəhbəri Əhəmən olmuşdur. Bu sülalə fars tayfa ittifaqına rəhbərlik edirdi. Fars tayfa ittifaqı b.e.ə. VIII əsrdə yaranmışdır. Bu tayfalar əvvəl Aşşurun və Midiyanın tərkibində idilər. B.e.ə. 550-ci ildə II Kir tərəfindən Əhəməni imperiyası yaradıldı. Ekbatan onun paytaxtı oldu. B.e.ə. 530-cu ildə II Kir Massaget hökmdarı Tomris tərəfindən öldürüldü. Kirin oğlu II Kambiz hakimiyyətə gəldi. B.e.ə. 525-ci ildə Kambiz tərəfindən Misir ordusu məğlub edildi və Misir fironu öldürüldü. Bundan sonra Əhəmənilər dövlətinin ərazisi Misirdən Hindistana qədər uzandı.

B.e.ə. 522-ci ildə Bardi adında bir kahin özünü II Kirin oğlu kimi qələmə verib tax-taca sahib oldu. O, Midiyalıların hakimiyyətini bərpa etmək istəyirdi. Bu zaman I Dara ona sui-qəsd etdi və həmin il (b.e.ə. 522-ci ildə) I Dara hakimiyyəti ələ aldı.

Əhəməni dövləti b.e.ə. V əsrdə əzaricə çox böyük dövlət idi. Onun sərhəddi Misirdən Hindistana qədər uzanırdı və Çinlə həmsərhəd idi.

B.e.ə. 331-ci ildə Makedoniyalı İsgəndər III Daranı məğlub edib Əhəməni dövlətinin ərazisini öz ərazisinə qatdı.

Çin

Çin sözü Sin sülaləsinin adı ilə bağlıdır. Çin ərazisində ilk dəfə Şan dövləti b.e.ə. XIV əsrdə yaranmışdır. B.e.ə. 221-ci ildə Sin padşahı Çini birləşdirib özünü Sin imperatoru elan etdi. B.e.ə. 214-cü ildən etibarən Çində Hun hücumlarına qarşı çin səddinin inşaasına başlandı. (Tikintisi min ildən çox davam edən bu səddin uzunluğu 4 min kilometr, hündürlüyü on metrdir.)

B.e.ə II əsrdə Böyük İpək yolu salındı və ticarət üçün istifadə olundu.

Hindistan

B.e.ə. III m.i.də Hindistan ərazisində qədim şəhərlər olmuşdur. Burada dravid və protodravid tayfaları yaşamışlar. B.e.ə. II minillikdə həmin tayfalar hindistan ərazisinə gələn ari tayfaları ilə qarışaraq hind xalqı yaranmışdır. B.e.ə. I m.i-də Hindistanda ilk dövlət yarandı. B.e.ə. VI əsrdə dövlət Əhəmənilər dövlətinin tərkibinə qatıldı. B.e.ə. 317-ci ildə hind hökmdarı İsgəndərin qohumu ilə evlənərək özünü hind padşahı elan etdi. Sonra Hindistan vahid dövlətə çevrildi.