R. I. G im u s h, F. M. M a t m u r o d o V

Q
IK. 
Q
IK 4
Ishlab chiqilgan yangi, k o ‘rsatk ich larn i q ay ta ishlaydigan m atem atik
a p p a ra tn i sinab k o ‘rish u ch u n keltirilg an “ A I ” va “ B l ” tash k ilo tn in g
107

---

“A l” va “B l ” tashkilotning reyting indikatorlari.
4.2-jadval.
«А1» tashkilot
« В
1
» tashkilot
IK ; = —- = 120 / 200 = 0,6
K x
IK , = — =- = 98 /1 5 0 = 0,653
IK , = (Кб + K x + K
9
+ Km + K h ) /
/ K
5
= (75 + 13 + 3 + 3) / 175 = 0,537
IK
2
= (Кб + K
8
+ K
9
+ K
10
+ K „ ) /
/ K j = ( 5 6 - 1 8 + 9 + l + l) /2 2 0 = 0,386
K 7
IK
3
= —- = 57 / 75 = 0,76
К
IK
3
= —
= 23 / 56 = 0,41
K b
Ik i ,
1 0
*-k » + a
' i,
.
, 0 * 2 6
+ o.5 -
K { 
2 0 0
=
1,8
1Kl -
m ’ K «
, K
-
, 0 * l 8
+
K t 
150
+
0.5 
=
1,7
RI lash ~ IK ] + IK j + IK 3 + / K.i 
—
0,6 
+  
+
0,537 
+
0,76 
+
1,8 = 3,697
RI,asl, = IK , + IK 2 + IK3 + IK-1 =  
=
0,653 
+
0,386 
+
0,41 
+
1,7 
=
3,149
k o ‘rsatkichlari asosida u larning reyting indik ato rlari hisoblab ch iqild i. 
Q uyida hisoblash natijalari keltirilgan:
IK ,, — 
tashkilotlaming ilmiy-texnik bazasi darajasi 0,5 ga teng deb olindi.
D em ak, tash k ilo tla m in g ilm iy aktivlik reyting indikatori:
A l tashkilo t u c h u n R I = 3,697. B l tashkilot u c h u n R I= 3 ,1 4 9 .
Ikki tash kilot k o ‘rsatkichlarining k o m p y u ter tahlili sh un i k o ‘rsatd ik i, 
“A l ” tash k ilo tn in g ilm iy salohiyati “ B l ” tashk ilo tn in g ilm iy salo h iy a- 
tid an 0,548 b andga ortiqroqdir.
Shunday qilib, bunday baholash tizimi davlat boshqaruv organlari, ichki 
va tashqi iste’m olchilar, fan va innovatsiya donorlari to m o n id a n ishlati- 
Iishi m um kin. B uning ustiga, korxonalarning keng m iqyosdagi strategiya- 
sini bugungi kun dolzarb tadbirkorligi bilan bog‘lay oladigan vosita sifati­
da q o ila n ilish i m um kin. Yangi tizim zaxiralarni taqsim lash sohasida h am
obyektiv q aro r qabul qilish im konini beradi.
4.2.2. Yangiliklarni amaliyotga kiritish dasturlari 
va loyihalarini ishlab chiqish
Salohiyatli investor uchun investitsion taklifni tayyorlash va dastu rlar 
ishlab chiqishi lozim . Yangi m ahsulotni yaratish borasida (sohasida, d o ira ­
sida) innovatsion jaray o n larn i boshqarish m exanizm i, ilm iy-texnikaviy
108

---

taraqqiyot yo‘llarini tanlashda noaniqlikni kam aytirish im koniyatini hisobga 
olishi kerak. B uning u c h u n n afaq at texnikaviy, balki yetarli asoslangan 
iqtisodiy baholashdan foydalanish m aqsadga m uvofiqdir.
B o zo r m u n o sa b a tla rin in g c h u q u rla sh ib borishi b ilan yangi tu rd ag i 
m ahsulot va texnologiyalam ing tarqalishi (om m aviy tu s olishi) salohiyatli 
investorning tijoratli tavakkalchiligining o ‘sishi bilan k o ‘proq bog ‘liqdir. 
T ijo r a tli ta v a k k a lc h ilik n i k a m a y tir is h u c h u n , o ld in g i m a v z u la rd a
t a ’kidlanganidek, tad q iq o t va ishlab chiqilm alarni tan lo v (konkurs) aso­
sida bajarishga intlish lozim . X o ‘jalik yuritishning bozoriy ko'rinishlariga 
m os keluvchi innovatsiyalarni b o shqarishning yangi tizim i zarurdir.
Amaliy tadqiqotlar va ishlab chiqilm alarni moliyalashtiruvchi salohiyatli 
investor raqobatbardosh m ahsulotni yaratishga m ablag‘lam i sarf qilishning 
tijoratli tavakkalchilik darajasini bilish kerak. Bunday m ahsulot bozorda yo 
yangi avloddagi texnikani ishlab chiqish, yoki ishlab chiqarilayotgan m ah­
sulotni takomillashtirish (m odernizatsiya)dan keyin paydo b o ‘lishi m um kin.
Tijoratli tavakkalchilik darajasi sezilarli darajada am aliy ilm iy-tadqiqot 
ishlari (IT I) va tajriba konstruktorlik ishlari (T K l)ni am alga oshirish davom - 
ida ilmiy texnikaviy korxonalam ing amaldagi natijalariga bog‘liqdir. M a’lumki, 
ilmiy-texnikaviy korxonalar ishlarining am aldagi natijalari qiym ati m am laka- 
tim iz b o ‘yicha um um an olganda 30—50% oralig‘ida belgilanar edi, ya’ni ko- 
effitsient — Y = 0, 4 bilan izohlanardi. Shu m unosabat bilan salohiyatli inves­
to r uchun u yoki bu konkret ilmiy-texnikaviy korxona ishchining amaldagi 
natijasini hisoblash y o ‘li bilan aniqlash im koniyati k atta am aliy qiziqish 
uyg'otadi. Bunday hisoblash quyidagi form ula orqali am alga oshiriladi.
Y =
± Q ,
/=I
bu yerda: Y — ilmiy texnikaviy k o rx o n a ishining am aldagi natijasin in g 
koeffitsienti;
I * — tugallangan ishlar b o ‘yicha xarajatlar yig‘indisi (om m aviy ishlab
chiqarishda o ‘zlashtirish u c h u n qabul qilingan, tavsiya qilingan);
N, - tahlil etilayotgan m u d datn ing boshlanishidagi tugallanm agan ish­
lab chiqarish, so ‘m;
N ,— tahlil etilayo tg an m u d d a tn in g oxiridagi tu g a lla n m a g a n ishlab 
chiqarish, so ‘m;
J — tahlil etilayotgan m uddatdagi yillar soni;
Q. — i-yildagi tad q iq o t va ishlab chiqilm alarga ketgan am aldagi x ara­
jatlar, so ‘m.
Ilm iy texnikaviy korxonalar ishining am aldagi natijalari koeffitsienti
109

---

oldingi bir q ato r yillam ing yillik balans hisobotlar m a ’lum otlariga tay an - 
gan holda aniqlanib, ularning tahlil etilayotgan m uddatin ing boshlanishi 
va oxiridagi tugallanm agan ishlab chiqarishi (o 'ta d ig a n ish hajm larini)ni 
hisobga olib faoliyat natijalarini son jih atd an baholashga im kon beradi. 
Ilmiy-texnikaviy korxonalam ing amaldagi natijalam ing koeffitsientini bilgan 
salohiyatli investor prinsipial y o ‘qotilishi m um kin b o ‘lgan m ablag'larni 
bashorat qilish im koniyatiga ega b o ‘ladi.
M ablag iam lng m um kin b o ‘ladigan yo‘qotishlari quyidagi fopm ula bilan 
aniqlanadi:
F = (I - Г ) • S