R valijonov, O. Qobulov, A. Ergashev

J o y la s h tir is h . 
Xizmatlar va tovarlami qayerda ishlab chiqarish haqidagi 
qaror muvaffaqiyat yoki mag‘lubiyat uchun hal qiluvchi omil bo‘lishi mumkin. 
Joylashtirish haqidagi qaror sifatga, xarajatga, mahsulotni bozordagi muvaf- 
faqiyatiga ta ’sir ko‘rsatishi mumkin. Ba’zan tashkilot joylashgan joydan boshqa 
joyga ko‘chirishga allaqachon ehtiyoj tug‘ilgan bolsada, u ham on o ‘sha joyda 
turaveradi. Masalan, Amerikadagi D arm ud kolleji indeyeslami o'qitish uchun 
qurilgan bo‘lib, u yerda indeyeslar qolmagan b o ‘lsa ham kollej mavjud.
Joylashtirish uchun sabab boiadigan omillar quyidagilar:
— bozor bilan b o g iiq omillar. Ko‘pchilik firmalar o ‘z iste’molchilari yaqiniga 
joylashgan;
— ishchi kuchidan foydalanish bilan b o g iiq xarajatlar omili. K o‘p miqdorda
143

---

malakasiz ishchilar yollaydigan firma oz ish haqi talab qilinadigan rayonlarga 
joylashadi;
— tr a n s p o r t t a ’m in o ti. 
Og‘ir industriya bilan bog‘liq ishlab chiqarish 
xomashyo tashish xarajatlari kam bo ‘ladigan joyga joylashishi kerak;
— xomashyo va materiallar tahlili. K o‘pchilik firmalar xomashyo joyiga 
bog‘liq holda joylashadi, masalan: Alumin zavodi elektr energiyasi arzon joyga 
joylashishi zarur;
— soliqqa tortish va mahalliy boshqarish. H ar bir viloyatda biznesga nisbatan 
o ‘z muhiti va munosabati boiadi: mahalliy sharoitlarda bahoni tashkil qilish, 
sozlash, shuningdek, mahalliy soliq stavkalari bilan aniqlanadi;
— boshqarish resurslari va obro‘si. Kommunal holati va hayot darajasi kabi 
ko‘z ilg‘amas omillar ham joylashtirish haqidagi qarorga o ‘z ta ’sirini ko‘rsatadi. 
M asalan, reklam a agenti N yu-Y orkni eng hayot qaynaydigan joylariga 
joylashtirishni xohlasa boshqalari tinch, osoyishta kichik shaharlami afzal ko‘radi. 
M ahsulot joyni tanlashga to ld iru v c h i b o iib , ishlab chiqarish jarayonida 
foydalaniladigan bir qator qarorlar ham ta ’sir qiladi. Ishlami loyihalash ishlab 
chiqarish jarayonini tanlashda joylashtirishni tanlash kabi omillari ta ’sir ko‘rsatadi.
Ishlami loyihalash quyidagi izchillikka ega: