R valijonov, O. Qobulov, A. Ergashev

— ja r a y o n k o ‘rin ish i. 
Analitik yoki sintetik jarayondan foydalanish mahsulot 
tabiatiga bog‘liq. N o n har doim duxovkada yopiladi, hozir esa zamonaviy 
jihozlar to ‘xtovsiz non pishirish imkonini beradi;
— jih o z la r . 
Samarali jihozlam i tanlash ishlab chiqarish jarayonining asosiy 
qismini ifodalaydi. Uning eng muhim qismi avtomatlashtirilganlik darajasidir. 
Ilgari avtomatlashtirish parallel va uzoq izchillikda ko‘plab standart mahsulotlar 
ishlab chiqaradigan b o isa, hozir bu jarayonga kompyutemi kirib kelishi bu 
qoidani o ‘zgartirib yubordi, chunki kom pyuter dasturlari orqali nostandart 
mahsulotlam i ham ishlab chiqarishga moslashtirish mumkin.
Ish la b c h iq a r ish ja r a y o n in i re ja la sh tir ish . 
Xarajatlar va sifat fabrikada jihozlar 
qanday joylashtirilganiga ham bog‘liq. Jihozlam i ishlab chiqarilayotgan mahsulot 
tamoyili bo‘yicha joylashtirish quyidagicha b o iad i. Mahsulot bir ish joyidan 
ikkinchisiga navbat bilan harakat qiladi. Bunga avtomobil zavodlari klassik 
misol b o la oladi. Funksional rejalashtirishda mahsulot bir joydan ikkinchi 
joyga qanday operatsiya bajarishi zaruriyatga qarab harakat qiladi, lekin bunda 
ish joylari yonma-yon joylashmagan bo iish i ham mumkin. Bu jarayon mahsulot 
nostandart bolganda ishlatiladi. Fiksirlangan rejalashtirishda mahsulot yaratilishiga 
qarab ishchilar va jihozlar uning atrofida harakat qiladi. Kem alam i qurish 
bunga misol b o la oladi. M ehnatni ilmiy tashkil qilishning muhim yo‘nalishlaridan 
biri uni m e’yorlashdir. M ehnat m e’yori m a’lum ishlab chiqarish sharoitlarida 
ishchi vaqtini ijtimoiy zaruriy sarfini m ehnat olchovida ifodalanishidir. M ehnat 
jarayonlarini m e’yorlash uslublaridan foydalanib o‘rganish ish joyini maqsadga 
muvofiq ravishda m ehnatni yaxshi loyihalash va aniqlash imkoniyatini beradi.
144

---

Kompaniya ishlab chiqarishni o ‘ziga xos tom onlarini hisobga olgan holda 
m ehnatni m e’yorlash va tashkil qilish bo ‘yicha rahbarlik hujjatlarini ishlab 
chiqadi, hamda belgilangan talablarga m ehnat m e’yorini belgilaydi.
M e’yorlash bo‘yicha kompleks tizim quyidagilami o ‘z ichiga oladi:
— m e’yoriy-tadqiqot ishlari tizimi;
— mahsulot ishlab chiqarish tizimini rejalashtirish va m e’yorlashtirish bo ‘yicha 
topshiriqlar;
— kompaniyada m ehnatni 
m e’yorlash bo ‘yicha ishlar tizimi. M ehnatni 
m e’yorlash va takomillashtirish bo‘yicha asosiy ishlar firmalarda o'tkaziladi.
Bu ishning hajmi va mazmuni ko‘p omillarga eng aw alo ishlab chiqarish 
ko‘lami va seriyaliligiga bog‘liqdir.