R valijonov, O. Qobulov, A. Ergashev

X ( I K S ) V A Y (I G R E K ) N A Z A R IY A S I
X (iks) nazariyasi bo‘yicha ishchilar ishlashni xohlamaydi, javobgarlikdan 
chekinadi va faqat pul ishlash uchungina ishlaydilar, ular tabiatan yalqov, 
ishyoqmas, ulam i majburlab ishlatish kerak. X (iks) nazariyasini qo‘llash shunga 
olib keldiki, ba’zi bir sohalarda ish haqi darajasi ancha yuqori bo‘lib, raqobatning 
realligini aks ettiradi. Bu nazariya bo‘yicha ishchilami qo‘rqitish, majbur qilish 
orqaligina yaxshi natijalarga erishish m um kin deyiladi.
Y 
(igrek) nazariyasi bo‘yicha kishilarga ishonib, qobiliyatlarini rivojlantirib, 
ular o ‘zining foydaliligi va muhimligini his qilsa, ishdan qoniqish hosil qilsa, 
kompaniyaga katta foyda keltirishi m um kin deyiladi.
Ilmiy boshqarishning q at’iy usullari ishlovchilar hisobiga natija berishi 
mumkin. Yumshoq usullar esa har kim qanday ishlashidan qat’i nazar kishilami 
baxtli qilishga qaratilgan.
Bu inson tabiati va motivlari haqidagi tasaw um i yangi bosqichga olib 
chiqadi. Birinchidan, ishchilar nafaqat ijtimoiy munosabatlardan, balki ishining 
o ‘zidan ham qoniqish hosil qiladi. Ikkinchidan, tasaw ur va ijod umumiy xarakterli 
belgi b o iib , sanoat ishlab chiqarishida undan ijobiy foydalanish mumkin.
U chinchidan, ishchilarga imkoniyat yaratilganda ular oddiy masalalar uchun 
m as’uliyat his qilibgina qolm asdan, t o l a hajm da boshqarish funksiyasida 
qatnashishi mumkin.
Bu taxminlar Y (igrek) nazariyasini va bu nazariyaga tayangan boshqarishga — 
insoniy munosabatlar uslubi nom i berildi. Bu usul asosida menejer ko‘rsatma 
beribgina qolmay, har bir kishini qobiliyatini ishga yo‘naltiradi. Shuning uchun 
menejerlar insonlar haqida sifat va samaradorlikning asosi b o ig a n m uhim
resurslar kabi g‘am xo‘rlik qiladilar.

---

Biz qanday ko‘rinishdagi rahbami olib qaramaylik, haqiqiy rahbar deb 
kishilarga faoliyat doirasini to ‘g‘ri belgilab, ulaming intilishlarini amalga oshirishga 
erkinlik, ulaming potensial imkoniyatlarini to ‘la ochishga imkon yaratib, so‘zi 
va ishidagi namunasi bilan, kishilami muvaffaqiyatga yetaklovchi shaxsni aytish 
mumkin.
Ishni ko‘zini biladigan rahbar o ‘z bo‘ysunuvchilariga vakolatlar va qabul 
qilingan qarorlarni bajarishda erkinlik berib, undan so‘ng ish natijalari bo ‘yicha 
hisobot talab qiladi.
Muvaffaqiyatga intiluvchi rahbar o ‘z ishonchi bilan boshqalarga yetakchi 
bo'lib, ular orqali xizmat ko'rsatadigan mijozlami g‘alabaga ishontiradi, atrofiga 
istiqbolli kadrlami yig‘ib, ulaming hurmatini qozonadi, qo‘l ostidagilami sevadi, 
ulam ing muammosini o ‘zining muammosi deb tushunadi, ishni yuqori darajada 
bajarishga tadbirkorlik bilan kirishadi.