R. X. Maksudov

10.5-§ Podshipniklarni statik yuk ko‘taruvchanlik bo‘yicha tanlash
197
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

podshipniklar katta yuklanishlarga chidamli, lekin aylanish, sonini 
ruxsat etilgan qiymati kam.
Tayanchlar bir vaqtning o ‘zida katta radial va b o ‘ylama kuchlar 
ta'sirida boiganda, tayanchga radial va bo‘yiama kuchlarni alohida- 
alohida qabul qilish uchun m oijallangan podshipniklar o ‘rnatiladi.
Val tavanchlari har xil korpuslarda joylashgan b o is a , katta radial 
kuchlarni qabul qilishga m oijallangan sferik podshipniklar o ‘rnatish 
tavsiya etiladi. Bu podshipniklarda halqalar o 'q atrofida buralishi 
mumkin hamda podshipnik uzellarini yig‘ishda qo‘yilgan xatoliklarni 
t o 'g i r la s h mumkin.
Tayanchga ta’sir qilayotgan kuchlar zarb bilan b o ig an d a, ikki 
qatorli rolikli podshipniklarni ishlatish tavsiya etiladi.
Podshipniklar vallarga o ‘tkazilganda, val bilan aylanadigan ichki 
halqasi oikazilgan joyidan siljib ketmasligi uchun valga tig iz lik bilan 
o'tkaziladi, bunda val sistemasi qoilaniladi, bunda oicham larning 
chekli chegarasi k6, m6, n6. Aniqlik klassi 0 bo‘lgan dumalash 
podshipnikning valga tig‘izlik bilan o ‘tkazilsa shartli belgisi, masalan: 
050 k6.
Podshipniklarni o ‘z o'qi atrofida aylanmaydigan tashqi halqasi 
koipusga zazor bilan o ‘matiladi, bunda podshipniklarning sozlash 
jarayonida tashqi halqa o ‘q bo‘yicha siljish imkoni bo‘lishi kerak, bunda 
teshik sistemasi qoilaniladi, bunda o ‘lchamlarning chekli chegarasi H7, 
G7. Aniqlik klassi 0 b o i g a n dumalash podshipnikni aylanmaydigan 
tashqi halqasi korpusga teshik sistemasi bilan o'tqaziladi, shartli belgisi, 
masalan: o50 H7.
Podshipniklarda val tayanchlariga ikki xil usul bilan o ‘rnatiladi.
Radial kuchlarni qabul qilishga m oijallangan zoldirli va rolikli 
radial podshipniklar o in a tilg a n tayanchlar, 
10.3, 10.8 - rasmlar.
Bu 
podshipniklar vallarni o'q bo‘yicha har ikki tomonlama siljishga imkon 
bo ‘ladi.
Radial va bo’ylama kuchlar qabul qilishga m oijallangan zoldirli va 
konussimon rolikli podshipniklar o ‘rnatilgan tayanchlar. 
10.3, 10.9-
rasmlar.
Bu tayanchga oin atilg a n podshipniklar vallarni o ‘q bo‘yicha 
har ikki tomonlama yoki bir tomonlama siljishni chegaralaydi.
10.12-rasmda
podshipniklarni 
tayaichlarga o ‘rnatish 
sxemasi 
berilgan. 1 va 2 sxemalarda A tayanchlarga o ‘rnatilgan podshipniklar 
vallarni o ‘q bo‘yicha siljishlarini chegaralaydi. Tayanchlarga bitta 
(i-sxema)lO.lOrasm 
yoki ikkita (2-sxema) podshipnik o'rnatish 
mumkin. Bu podshipnik halqalari har ikki tomonlama valda va korpusda
198
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

mahkamlanadi, natijada vallar o‘q bo‘yicha siljimaydi. V tayanchga 
o ‘matilgan podshipniklarda faqat ichki halqasi har ikki tomonlama 
mahkamlangan, tashqi halqasi esa o ‘q bo‘yicha korpusga siljishi 
mumkin.
Tayanchlar o ‘rtasidagi masofa har qanday boMganda ham shu 1 va 2 
sxemalarni ishlatish mumkin. Podshipniklami shu 1 va 2 sxemalar 
bo‘yicha o ‘tkazishda quyidagilarga rioya qilish kerak:
1. Har ikki tayanchlarga o ‘rnatilgan podshipniklar imkon darajasi 
bir xil yuklangan boMishi shart. Agarda podshipnik bo‘ylama kuch 
ta’sirida bo‘lsa, radial kuchlar bilan nisbatan katta yuklangan tayanchga 
o'rnatilgan podshipnik vallarni o ‘q bo‘yicha siljishga imkon beradigan 
qilib o ‘matiladi. Natijada bo‘ylama kuch, nisbatan kam yuklangan 
tayanchga o'rnatilgan podshipnik qabul qiladi.
2. Bo‘ylama kuch ta'siri boMmasa, nisbatan kam yuklangan 
tayanchga o ‘rnatilgan podshipnik vallarni o ‘q bo‘yicha siljishga imkon 
beradigan qilib o'rnatiladi, bunda halqalarni o ‘q bo‘yicha siljishida, 
korpus yeyilishi kamayadi.
3. Vallarni bir uchi boshqa vallar bilan mufta yordamida biriktirilsa, 
shu val uchiga yaqin tayanchga o ‘rnatiladigan podshipnik, vallarni o ‘q 
bo‘yicha siljishiga imkon beradigan qilib o ‘rnatiladi.
Podshipniklami tayanchlarga 3 va 4-sxemalarga o'xshatib o'rnatish 
mumkin. 3-sxemada podshipnik tashqi halqalarning ingichka tomonlari 
bir-biriga qaratilgan. 
Ishlash jarayonida podshipnik elementlarini 
qizishidan, podshipnik deformtsiyalanib elementlari kengayib dumalash 
elementlari siqilmasligi uchun o'q bo‘yicha a bo‘shliq qoldiriladi. 
Tajribadan ma’lumki tayanchlar o‘rtasidagi masofa 
/<300лш 
boMganda 
a
= 
0,2
-
o.Smm
. Kerakli bo‘shliq maxsus qistirmalar (qalinligi 0,05-0,1) 
yordamida hosil qilinadi.
199
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Radial podshipniklar uchun 
i<\0d
olish tavsiya etiladi. d-val 
diametri.
3-sxema b o ‘yicha tayanchlarga radial-tirak podshipniklar oMqazish 
mumkin. Bu podshipniklar uchun