Радиотехник тизимлар назарияси асослари

2
3
13-rasm. Rivojlanayotgan shaharlar dinamikasining ta- 
biiy muhitni muhofaza qilishga yo‘naItirilgan nazariy 
konsepsiyalari.
Shaharning hudu diy o ‘sish p rin sip ia l sxem asi: 1 —
y o ‘ldosh shaharlarning shakllanishi; 2
— 
bir necha y o ‘na-
lishlarda rivojlanishi; 3 — yagona y o ‘nalishda rivojlanish.
— hududni rivojlantirish b o ‘yicha boshqa yechim lar 
0 ‘zbekiston R espublikasi h u d u d id a joylashuv bosh 
sxemasini ishlab chiqarish tartibi, 0 ‘zbekiston Respubli- 
kasi V azirlar M ahkam asi to m o n id an belgilanadi (13- 
rasm).
III. 2. Akvatoriy va yer osti makoni urbanizasiyasi
(Loyihaviy hayolparastlikdan haqiqatga)
III.2.1. Shaharni dengizga surish
Y aponiyaning dengiz b o ‘yi shaharlaridagi yerni h ar 
kvadrat m etrining bahosi osm onga ko‘tarilib ketishi olim 
va konstruktorlam ing fikrini turli ob ’ektlarni suvga «joy- 
lash» g ‘oyasi egallab oldi. G ollandiya ortidan, qadim
zam ondan yer taxchilligidan qiynalgan yaponlar ham o‘z 
hududlarini dengiz shohi N eptun saltanati hisobiga ken-
56
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

gaytira boshladilar. Tokiodan janubroqda qurilgan suzuv- 
chi aerodrom bu sohadagi eng m ashhur loyihalardan biri 
bo'ldi. Bu loyiha ustida uchta p o la t quyuvchi va o‘n uchta 
kemasozlik kompaniyasi 5 yil mobaynida ish olib bordilar. 
Natijada Yapon dengizida uzunligi 1 km ga yaqin va kengligi 
121 m b o ‘lgan dunyoda eng yirik suzuvchi metall konst- 
ruksiya hosil b o ‘ldi.
Sahroda shahar barpo etish bo ‘yicha ulkan tajribaga 
ega b o ‘lgan lsroi! shaharsozlari ham dengiz saltanatini 
o ‘zlash tirish n i b o sh lash g a q a ro r qilishdi. Tel-A viv 
texnologiya institutining olimiari tom chi shakiidagi ikki 
«namunaviy» su n ’iy orollar loyihasini ishlab chiqdilar. 
G ‘oya m ualliflari yangi yerlarda go ‘zal ofis binolari, 
aeroportlar va dengiz sokinligida qim m atbaho yotoqxona 
rayonlari barpo etish hisobiga qilingan barcha harajatlar 
tez o ‘zini oqlashiga ishontirm oqdalar. Dengizdagi bu vo- 
halarni qum dan ajratib olishga qaror qilingan.
Ajoyib texnik fikr m ahsulini m aterik bilan bir necha 
kilometrli ko'priklarbirlashtiradi, suv osti tonellar tizimi 
esa orollararo uzluksiz qatnov masalasini ta ’minlaydi. Har 
bir hosil qilingan quruqlik parchasi 20000 odam ni qulay 
turar-joy bilan ta ’minlaydi. Kamida 10000 odam ish o ‘rin- 
larga ega bo‘ladi. Hozircha bu faqatgina dengizda quruqlik 
«tomchi» sidir, biroq Isroillik olim larning fikriga ko‘ra 
rna'lum vaqt o ‘tgach, ular boshqa qirg'oq bo ‘yi shaharlar 
bilan yagona makonga birlashadi.
Dengiz akvatoriysini o ‘zlashtirish g‘oyasidan badav- 
lat Arab Amirliklari ham chetda qolishmadi. Dubayda tez 
orada «Polsha oroli» nom ida loyiha joriy etila boshlanadi.
57
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

G ap shundaki, qush uchadigan balandlikdan qaraganda 
shu orollarhaqiqatdan ham Polshaga o ‘xshab ketaai. Dubay 
qirg‘oqbo‘yi hududini 120 km ga oshiradigan ikki qo‘lbola 
orollarda 80 ta birinchi darajali m ehm onxona va 2000 ta 
villa, hamda dengiz parki baipo etiladi. Davlat mulki bo‘lgan 
loyiha uch milliard dollarga baholanmoqda. Axir orol den- 
giz satxidan 4 m yuqori ko‘tarilishi uchun 80 million m 3 
tosh bo‘laklari va qum tashish kerak bo ‘ladi. «Polsha orol- 
lari» materik uzunligi 300 m b o ‘lgan ko 'p rik y a monorels 
yo'llar bilan bog‘lanadi. H ar bir orolda yaxta va katerlar 
uchun 2 bandaigoh va sport markazlari quriladi. Rekreasiya 
m akonida tinch dam olish atmosferasini hech narsa buz- 
maydi, am m o shu bilan bir vaqtda bo r yo‘g‘i 30 m inutda 
Dubay markaziga yetib borish mumkin.
Insonning quruqlikdan suvga ko ‘chish davrini Fud- 
jeyro amirligi qurayotgan ulkan kem a ochib beradi. Loyi- 
hachilarning fikriga ko‘ra u, suzuvchi shahar bo ‘lib qoladi. 
«Poseydon» deb atash m o'ljallangan kem aning uzunligi 1 
km ni, kengligi esa 300 m. ni tashkil etadi. U ning suv 
sig‘imi 2,7 mln. tonna. Solishtirish uchun eng katta super- 
tanker «Viking» ning suv sig‘imi 550 ming tonnani tashkil 
etadi. Yangi kem aning 25 ta palubasiga 100 ming odam
joylashadi. Bu raqam Reyk’yavik shahrining aholisiga teng. 
Bugungi kunga kelib narxi 100 m ingdan 8 ming dollarga- 
cha b o ‘lgan 20 m ing tu ra r joy app artem en tlari sotilgan. 
Bo‘lg‘usi ijarachilarning katta qismi — Yevropa, Janubiy 
Koreya va Yaponiya grajdanlaridir. U lar uchun turar joy- 
larni bezash b o ‘yicha 50 ga yaqin arxitektura va dizayn 
stillari ko‘zda tutilgan.
58
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Kemada jonivorlar ishqibozlari uchun o ‘z asrandila- 
rini sayr qildirishi m um kin b o ‘lgan 200 akr park va bog‘ 
uchun paluba ajratilingan. Suzuvchi shahaida uning aholisi 
modifikasiyalangan trolleybuslarda qatnashi mumkin. Bun- 
dan tashqari kem a aholisi ixtiyorida kichik sam olyotlar, 
sayr uchun yer osti kem alari, kater va parom lar b o ‘ladi.
H ar ikki yilda suzuvchi orol Yer aylanasi bo‘ylab kru- 
izlar amalga oshiradi, turli portlarga kiradi. Bir necha haftalab 
cho‘ziladigan to ‘xtash joylari vaqtida har bir yarim soatda 
qirg‘oqqa va orqaga katerlar qatnaydi, shunday qilib 
«Poseydonning» doimiy aholisi begona qirg‘oqlarga suzib 
, borib diqqatga sazovor joylarni ko‘risHlari rnumkin. •
Eng asosiysi esa suzuvchi oroE&haHar eng ekologik 
toza kema bo‘lib qoladi. Uning bortida qog‘oz, shisha, metall 
va plastikni qayta ishlashni yo‘lga qo ‘yish rejalashtiriladi. 
Kema qurilishida suv asosidagi b o ‘yoqlardan, tabiiy tola, 
bakteriya va viruslarni yo‘qotuvchi elektrostatik filtrlar 
o ‘rnatish ko‘zda tutiladi.
«Poseydon» m ualliflari, agar shaharni ko‘tarib tu - 
mvchi modullaming 98% ishdan chiqqan holda ham kema 
suvga faqatgina bir futga cho‘kishini ta'kidlaydilar. Kema- 
sh ah ar h a r qanday quyun va dovulga h am dosh berishi 
mumkin.
«Poseydon» qurilishi faqatgina yuqori darajadagi 
muhandislik fikri bo‘libgina qolmay, mohiyatiga ko‘ra alohida 
sharoitdagi yangi tipdagi jam iyat yaratish bo ‘yicha tajriba 
deyish mumkin. Kemadagi biror fuqaro daromad solig‘ini, 
to ‘lamaydi. «Poseydon» palubalari soliqdan ozod b o ‘lgan 
hudud va erkin savdo zonasi b o ‘lib qoladi. A m m o kem a
59
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bortida odatdagi odamlar joylashib, ham m a narsa odatdagi 
aholi punktida qanday bo‘isa shundayligicha qoladi, xususan 
mayda bezorilik, o ‘g‘rilik, janjallar, ajralishlar, q o ‘shni- 
lar orasidagi talashishlar va hokazolar boMmaydi. Shu 
sababdan h a rb ir 15 yo‘lovchiga 1 qo‘riqchi to ‘g‘ri keladi, 
h ar bir apartam entni kun b o ‘yi kuzatish yo‘lga q o ‘yila- 
di, bortga qam oqxona quriladi, kapitan esa am alda 
chegaralanmagan vakolatga ega bo'ladi.