Радиотехник тизимлар назарияси асослари

© «IsliqloI» nashriyoti, 2005-y.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

I bo b . 0 ‘ZBEK ISTO N EKOLOGIYASI
Bizni o ‘rab turgan m uhit ekologiyasi, ya’ni sayyora- 
mizda barcha mavjudotning boiiigi allaqachon olam ahlini 
havotirga solmoqda. Insoniyat bu muammoga bir necha o‘n 
yillardan beri ahamiyat bera boshladi, ayniqsa kishilarqator 
ekologik halokatlarningguvohi b o ‘lganlaridan keyin «yo 
hayot, yo m am ot» azaliy savol dolzarblik kasb etdi. 
Xususan, so‘nggi o ‘n yilliklarda asrning eng yirik fojiasi — 
Orol dengizining qurib borishi m uam m osi 0 ‘zbekiston va 
shu dengizga tutash q o ‘shni respublikalar ahli uchun 
ayniqsa ahamiyatlidir.
Bir vaqtlar butun m intaqa aholisiga hayot va xotiijam 
um r o ‘tkazishni ta'm inlagan Orol, bugungi kunda butun 
O rolbo‘yi ekotizim iga juda katta zarar keltirib, odam lar 
sog‘lig‘ining yornonlashuvi bilan bo g ‘liq og‘riq va musi- 
batlar olib kelmoqda.
B M T m adum otlariga ko ‘ra, Orol dengizining qurib 
qolgan tubidan yiliga 700 ming tonnagacha zararli tuzlar 
ming kilom etrdan ortiqroq radiusga tarqalib, ulardan 
A m udaryo deltasining h ar gektar tu p ro g ‘iga 500 kg dan 
ko‘prog‘i kelib tushm oqda. Q oraqalpog‘istonning har 10 
ming aholisiga 938 teri kasalliklari to ‘g‘ri kelmoqda. Bu esa 
butun 0 ‘zbekiston b o ‘yicha olingandan ikki barobar 
ko‘proqdir. Orol krizisi nafaqat tibbiy, yechim i juda katta 
sarflar talab qiluvchi iqtisodiy, ijtim oiy va maishiy m u- 
am m olarni ham keltirib chiqardi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Shunday boMsada, davlat bu sarf xarajatlarni o‘z zim- 
masiga olayapti, u yerga tibbiy yordam lar yuborilyapti, 
kasalxona, m aktab, kollej, litsevlar qurilyapti, tu ra rjo y
qurilishi davom etayapti. Ko'pgina turli jam g'arm alar, shu 
jum ladan besh M arkaziy Osiyo davlatlarining xalqaro 
«Orol» fondi tuzilgan. Bu jam g ‘arm ada ushbu davlatlar 
prezidentlarining shaxsan ishtiroklari aham iyatga molik 
hodisadir. Tashkilotning ustuvor yo‘nalishi ijtimoiy soha- 
ni rivojlantirish bo ‘lm oqda. Busiz Orolbo‘yi mintaqasida- 
gi ekologik muvozanat hali uzoq yillar tiklanolmaydi.
O dam lar fojiasi tabiat fojiasi bilan cham barchas bog‘- 
langan. D engizning qurishi unga to ‘ldirib b o ‘lmaydigan 
darajada katta ziyon keltirdi. Mintaqadagi ekologik muvo- 
zanatning buzilishi, ko ‘pgina hayvonot turining, o ‘sim - 
liklarning qato r vakillarining yo‘qolishiga olib keldi. 
Yalang‘ochlanib qolgan Orol tubining ulkan hududida esa 
yana bir sahro hosil bo ‘lib, faqat yaqin-atrof emas, boshqa 
mintaqalardagi odam larning hayot faoliyati me'yoriga va 
tabiatga xavf solmoqda.
Shu nuqtai nazardan O rolbo‘yi haqida gap ketganida 
insonning o ‘ylam asdan qilgan faoliyati atrof-m uhitga 
qanday zarar keltirishi m um kinligi haqida ham m a vaqt 
unutmaslik lozim. Atrofimizdagi ekologiya deganda — tu- 
rar joy va shaharlarning ozodaligi, o ‘rm on va bog‘larning 
ko‘kalamzorligi, osm on va suv havzalarining musaffoligi- 
ni tushunish kerak. Faqatgina bizni qurshab turgan tabiatga, 
olamga nisbatan ehtiyotkorlikbilan m unosabatda bo‘lgan- 
dagina o‘zimiz va bo ‘lg‘usi avlod hayoti va faoliyati uchun 
xotirjam boMishimiz mumkin.
4
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2002-yil dekabrda 0 ‘zbekistonda Respublikamiz huku- 
mati qo'llab qo ‘ltiqlashi orqali amalga oshgan atrof-muhit 
bo‘yidia PROON dasturi Internetda www nature.uz saytini 
ochdi. Saytning asosiy maqsadi atrof-m uhitni muhofaza 
qilish m asalalari, davlat tom onidan im zolangan BMT 
ekologik konvensiyasini bajarilishi haqida 0 ‘zbekiston aholisi 
va jahon jamoatchiligini todaroq tanishtirib borishga yo‘nal- 
tirilgan hamda dastur vazitalariga to ia mos keladi. Nature.uz 
ning m azm uni faqatgina dastur haqidagi axborot bilan 
chekianib qolm ay, saytning ishtirokchilari ekoiogiya va 
atrof-m uhitni m uhofazasi sohasidagi so ‘nggi yangiliklar 
bilan, 0 ‘zbekistondagi tegishli qonunchilik aktlaii va xalqaro 
konvensiyalarning m atnlari bilan tanishishlari mum kin. 
B ulardan ta sh q a ri, saytda d a stu r d o irasid a am alga 
oshirilayotgan, tugallangan va rejalashtirilgan loyihalar, 
vakansiyalar, 0 ‘zbekiston haqida axborot va fotogalereya- 
lar o ‘z o ‘rnini topgan. Sayt uch tilda (ingliz, o ‘zbek va 
rus) berilgan. 0 ‘zbekiston hukum atining atrof-m uhit 
bo‘yicha PROON qo‘llab quwatlagan dasturi 2002-yil yan- 
varda boshlanib 2004-yilning oxirigacha davom etadi 
( U N D P - 0 ‘zbekiston).
Ekologiya ko‘pqamrovli soha, binobarin, kimda-kim — 
bu m uam m oning m enga dahli yo‘q, deb o ‘ylasa chuqur 
adashadi. C hunki ekologiya uyim izning ostonasidan 
b o s h la n a d i. B u n in g u stiga u o ‘z im iz n in g shaxsiy 
salom atligim iz uchun yaratgan sharoitli tu ra r joydan 
boshlanadi. Shu sababdan jahonshum ul va shaharsozlik 
masalalari bilan bir qatorda atrof-m uhitni muhofaza qilish 
m uam m olariga bag‘ishlangan m azkur qo h lan m ad a biz
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kundalikyoki oddiy qilib aytganda, maishiy muammolarga 
ham e'tiborqaratishga jazm etdik. Axir, kundalik ikir-chi- 
kirlar k o 'p in ch a odatga, ikkinchi atvorga aylanib qolib, 
biz eng oddiy narsalarga e'tib o r berishni unutib qo'ydik. 
Ularga esa ba’zan bizga yaqin odamlarning sogdiqlari bogdiq 
ekan. Biz nim ani tanavvul qilayapm iz, nima bilan nafas 
olayapmiz, qanday suvni ichayapmiz — bu oddiy tushun- 
chalarning barchasi yagona umumiy tushuncha — soglom
turm ush tarzini hosil qiladi. Sog‘lom turm ush tarzi esa, 
ko‘proq atrof-m uhit. holatiga bog‘liq. U ham doim iy 
e’tiborni talab qiladi va uning o‘zi ham salomatlikka muhtoj. 
0 ‘zimizga va biz bilan birga bo'lganlarga yordam berish, bu 
degan so‘z, o'zimizning, barchamizning kelajagimiz haqida 
g‘am xo‘rligimizdir.
A trof-m uhitni saqlashni tushunishga bugungi kunda 
am alda barcha-yadroshunos olim lar, siyosatchilar, biz- 
nesm enlar, ta b o b atch ila r va bo sh q alar kelm oqdalar. 
Ekologiya m asalalarini k o ‘p hollarda ustuvor, birinchi 
galdagi m asalalar sirasiga o ‘tayotganligi ham bejiz emas. 
Ekologik halokat chegara bilmaydi, shu boisdan har qanday 
mintaqaviy m uam m o ham xalqaro e ’tiborga molik bo‘lgan 
ishga aylanmoqda. Ekologik nosozlikni o ‘z boshidan o ‘tka- 
zayotgan bizning davlatim iz, bu masalani to ‘la -to ‘kis his 
qilgan holda, turli m am lak atlarn in g yordam q o 'lin i 
m innatdorlikbilan qabul qilmoqda.
Orol m uam m osi qanchalik uikanligiga qaram ay, biz 
o ‘zim izda sanoatlashuvning asoratlarini tez-tez his eta- 
yapm iz. B ular h av o n i, suvni, yerni san o at k o rx o n ala- 
rining turli ch iq in d ilari bilan ifloslanishi, suv y o 'llari-
6
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ning say o zlan ish i yoki q u rish i, k o ‘k a lam zo rlarn in g
kamayishi va boshqalardir. Bunga xotirjam m unosabatda 
boMish, su stk ash lik k o ‘rsatish , a v lo d n in g kelajagini 
y o ‘q qilish d e m a k d ir. S h u n isi q u v o n a rlik k i, atro f- 
m uhitni saqlash m asalalari xoh m ahalliy, xoh halqaro 
d arajad a b o ‘lgan u c h ra sh u v la rd a , te z - te z m uhokaifia 
masalasi bodm oqda.
0 ‘zbekiston mustaqil davlat manfaatlariga javob bera- 
digan mustaqil ekologik-iqtisodiy siyosat olib bormoqda. 
Shu m unosabat bilan tabiatga tuzalm aydigan jaro h atlar 
yetkazmasdan uning ne'm atlaridan qay yo‘sinda foydala- 
nish, turli yo‘nalislidagilarni qanday b arta ra f etish va 
jamiyatning ekologik va iqtisodiy manfaatlarida o‘zaro ham- 
jihatlikka erishish, tabiiy resurslardan foydalanish, tabiiy 
m uhit sifatini baholash, nazorat qilish va boshqaruv tizi- 
mini hamda islohat qilinayotgan jam iyat sharoitida resurs- 
lardan foydalanishning samarali iqtisodiy mexanizmlarini 
mukammallashtirish aspektlarini o ‘rganish dolzarb rnasala 
bo‘lib qoldi. «EKOSAN» jam g‘armasida 2003-yilda o ‘tka- 
zilgan Osiyo taraqqiyot banki tabiatni m uhofaza etish 
bo'yicha davlat q o ‘m itasi va «EK O SA N » jam g ‘armasi 
tom onidan tashkil etilgan «Ekologik t a ’sirlarni iqtisodiy 
baholash» m avzusidagi halqaro sem in ar shu masalaga 
bag‘ishlandi.
A trof m uhitni m uhofaza qilish m uam m osi ayniqsa 
shaharlarda kundan-kunga sezilarliroq b o ‘lib bormoqda. 
Ekologik m uvozanatni h ar qanday buzilishi inson salo- 
matligiga, asosiysi esa uning kelajagiga zarba bo‘layapti. Axir, 
nosog‘lom odam , sog‘lom nasl qoldiraolmaydiku!
7
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Albatta, bir urinish bilan atrof-m uhitni ifloslanish 
jarayonini tobxtatish nuim kin emas. Lekin uni kam ay- 
tirsh imkonlari bor. U ning mexanizmi allaqachon ishlab 
chiqilgan va iIg‘or mamlakatlarda muvalTaqiyat bilan qo‘ila- 
nilm oqda. Bu tadqiqotli bexatar texnologiyalar, eski 
qurilm alarni alm ashtirish, atrof- m uhitni him oya qilish 
qonunlarini buzishga yo‘1 qo‘yganlarni qafiyjavobgarlik- 
ka tortish va boshqalar. Albatta, o ‘z laoliyatimizga bo'lgan 
talabchan m unosabatim iz pirovard natijada o ‘z kelajagi- 
mizning bexatarligi bilan bog‘liq bo‘ladi va bunga insonning 
o ‘zi javobgar bo ‘lishi lozim.