Rahbarlik psixologiyasi va yetakchilik faoliyatiga oid

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences
(E)ISSN:2181-1784 
www.oriens.uz 
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 
3(5), May, 2023 
178 
nazaridan qarash lozim. Bu nazariya insonning ma’lum ijtimoiy va psixologik 
ehtiyojlarini qondirish yo’li bilan uni yanada unumli mehnat qilishi mumkin degan 
g’oyaga asoslangan. 
Bu maktabning yana bir namoyondasi D.Mak Gregor boshqaruvni tashkil 
etishga 2 hil yondashuv mavjudligini ta’kidlaydi: 
-
majburlash va rag’batlantirish usullari; 
-
tashabbuskorlik va mustaqilliikni iloji boricha namoyon qilish uchun sharoit 
yaratish
13
. 
Lekin bu nazariyaning asosiy jihati shundaki, «inson munosabatlari» maktabi 
vakillari ijtimoiy muammolarni butun jamiyat miqyosida emas, balki alohida korxona 
miqyosida hal etadilar. Mehnatkashlar ijtimoiy ahvoliga kompleks ravishda hal 
etilishi lozim bo’lgan ijtimoiy-iqtisodiy muammo sifatida emas, balki kishilarning 
guruhiy munosabatlari sifatida qaralgan. 
«Emperik» (pragmatik) maktab boshqaruv zarurligini umuman inkor etib, ochiq 
emperizmni targ’ibot qiladi. U boshqaruvning maqsadi - rahbarlik qilish bo’yicha 
ijobiy tajriba va aniq hatolarni o’rganishdan iborat, deb ta’kidlaydi. Bu maktab 
vakillari kamroq nazariy maslahatlar berib, ko’proq aniq vaziyatlarni tahlil etish bilan 
shug’ullanish kerak deydilar, albatta, tajriba o’rganish juda muhim. Lekin faqat 
amaliyotga asoslanib boshqaruvni shakllantirish mumkin emas «Emperik» 
maktabning eng yorqin namoyondalari - T.Draker, R.Devis, L.Nyuman, D.Miller va 
boshqalardir. 
Yuqorida sanab o’tgan xorijiy boshqaruv maktablarining eng asosiy kamchiligi 
har tomonlama chuqur o’rganilmaganligidir. Bu yangi yo’nalish «Ijtimoiy tizimlar» 
maktabi vujudga kelishiga turtki bo’ldi. Uning eng taniqli namoyondalari D.March, 
G.Saymon, A.Etsioni va boshqalardir. «Ijtimoiy tizimlar» maktabi «inson 
munosabatlari» maktabi xulosalariga asoslanib, korxonaga o’zaro bog’liq va o’zaro 
ta’sir ko’rsatuvchi omillar majmuidan iborat kompleks tizim sifatida qarab, inson bu 
omillarni biri deb hisoblaydi
14
.
Agar «klassik» maktab namoyondalari nizolarni moddiy rag’batlantirish yoki 
jihozlash yo’li bilan, «inson munosabatlari» maktabi ishlab chiqarish jarayonini 
adolatli qilish yo’li bilan hal qilishni taklif etgan bo’lsalar, «ijtimoiy tizimlar» 
maktabi tashkilotda nizolarning mavjud bo’lishi uning tabiatidan kelib chiquvchi 
holat deb hisoblab, asosiy vazifa nizolar va ularning oqibatini yumshatishdan iborat 
deb ta’kidlaydilar. 
13
Mahmudov I. Boshqaruv psixologiyasi. O’quv qo’llanma. Toshkent. 2006. 230 b.
14
Mahmudov I. Boshqaruv psixologiyasi. O’quv qo’llanma. Toshkent. 2006. 230 b.

---