Rajabov Xojaboy Umumiy adapsiyon sindromi

Rajabov Xojaboy

Umumiy adapsiyon sindromi

Adaptatsion sindrom (umumiy adaptatsion sindrom) -. kuchli taʼsirot (stressor)ga javoban odam va hayvonlar organizmida roʻy beradigan himoya reaksiyalari majmui; bu reaksiyalar buzilgan muvozanatni kayta tiklash va organizmning ichki muhiti (gomeostaz)ni bir maromda saqlash imkonini beradi. Buyrak usti bezlari poʻstloq qavatining qalinlashishi, ular sekretor faoliyatining tezlashishi, ayrisimon bez (timus), taloq, limfa tugunlarining kichrayishi, qon tarkibining oʻzgarishi (leykotsitoz, limfopeniya), moddalar almashinuvining buzilishi Adaptatsion sindromning asosiy belgilaridir. Adaptatsion sindromning vujudga kelishida uch bosqich (himoya kuchlarini ishga solish, rezistentlik, futurdan ketish) farq qilinadi.
Adaptatsion sindromning oxirgi bosqichi organizmga uzoq, muddat davomida zararli omillar (fizik, kimyoviy, biologik, ruhiy) taʼsir etishi natijasida roʻy beradi va bu oʻlimga olib boradi. Umumiy moslashish sindromi (GAS yoki OAS)- bu tananing stressga duchor boʻlgan uch bosqichli javobidir. Stress baʼzan ruhiy bosim sifatida qaraladi, lekin u tanaga ham jismoniy taʼsir koʻrsatadi. Tana stressga duchor boʻlgan bosqichlarni tushunish odamlarga stressning ushbu jismoniy belgilari paydo boʻlganda koʻproq xabardor boʻlishga yordam beradi.(1.1) Oʻn yil oldin „signal reaksiyasi“ ning birinchi taʼrifidan beri koʻplab nashrlar ushbu hodisa va uning bir qismini tashkil etuvchi „umumiy moslashish sindromi“ bilan shugʻullangan.
Endokrin tizim muhim rol oʻynaydigan baʼzi fiziologik mexanizmlar, zarar etkazuvchi omillarning oʻziga xos xususiyatidan qatʼi nazar, zararga qarshilikni oshirishga yordam berishi tobora ravshan boʻlib bormoqda. Soʻnggi paytlarda inson patologiyasining eng muhim kasalliklari (masalan, gipertenziya, nefroskleroz va revmatik kasalliklar) endokrin reaksiyalarning qoʻshimcha mahsuloti boʻlishi mumkinligini koʻrsatadigan tadqiqotlar natijasida umumiy moslashish sindromiga qiziqish yanada kuchaydi.(2.1) Koʻpgina oʻziga xos himoya reaksiyalaridan tashqari (masalan, oʻziga xos antikorlarning shakllanishi, sovuqqa moslashish, morfinga odatlanish, koʻp ishlatiladigan mushak guruhlarining gipertrofiyasi) oʻzaro chambarchas bogʻliq integratsiyalashgan sindrom mavjud.
Oʻziga xos boʻlmagan stressga moslashuvchan reaktsiyalar „Umumiy moslashish sindromlari“ (G. A.S.) deb ataladi. U uch bosqichda rivojlanadi: signal reaktsiyasi, qarshilik bosqichi va charchash bosqichi.(4.1) Signal reaksiyasi bosqichi: Signal reaksiyasi bosqichida miyaning gipotalamus deb ataladigan qismiga tashvish signali yuboriladi. Gipotalamus glyukokortikoidlar deb ataladigan gormonlarni chiqarishga imkon beradi. Glyukokortikoidlar stress gormoni boʻlgan adrenalin va kortizolning chiqarilishini qoʻzgʻatadi. Adrenalin insonga energiya beradi. Ularning yurak urishi tezlashadi va qon bosimi koʻtariladi. Shu bilan birga, qonda glyukoza darajasi ham koʻtariladi. Ushbu fiziologik oʻzgarishlar simpatik filial deb ataladigan odamning avtonom nerv tizimining (ANS) bir qismi tomonidan boshqariladi.
Umumiy adaptatsion sindromning signal reaksiyasi bosqichi odamni boshdan kechirayotgan stressga javob berishga tayyorlaydi. Bu koʻpincha „jang yoki parvoz“ javobi sifatida tanilgan.(1.5) U bir necha soatdan ikki kungacha davom etadi va ikki bosqichni oʻz ichiga oladi: — shok fazasi — ruhiy zarba yoki jismoniy shikastlanish tufayli tana funktsiyalarining umumiy buzilishi; — „shokga qarshi“ faza. Stressorning etarli kuchi bilan zarba bosqichi organizmning oʻlimi bilan, birinchi soatlar yoki kunlar ichida tugaydi. Agar organizmning moslashish imkoniyatlari stress omiliga bardosh bera olsa, u holda antishok fazasi boshlanadi, bu erda tananing himoya reaktsiyalari safarbar qilinadi. Odam keskinlik va hushyorlik holatida. Jismoniy va psixologik jihatdan u oʻzini yaxshi his qiladi, kayfiyati koʻtariladi. Ushbu bosqichda psixosomatik kasalliklar koʻpincha yoʻqoladi (gastrit, oshqozon yarasi, allergiya va boshqalar) va uchinchi bosqichda ular uch kuch bilan qaytadi.
Hech bir organizm doimo tashvish holatida boʻlolmaydi. Agar stress omili juda kuchli boʻlsa yoki oʻz harakatini davom ettirsa, keyingi bosqich keladi.(9) Qarshilik:Qarshilik bosqichida tana signal reaksiyasi bosqichida sodir boʻlgan fiziologik oʻzgarishlarga qarshi turishga harakat qiladi. Qarshilik bosqichi ANS ning parasempatik deb ataladigan qismi tomonidan boshqariladi. ANS ning parasempatik tarmogʻi ishlab chiqarilgan kortizol miqdorini kamaytirish orqali tanani normal holatga qaytarishga harakat qiladi. Yurak urishi va qon bosimi normal holatga qayta boshlaydi. Agar stressli vaziyat tugasa, qarshilik bosqichida, tana keyin normal holatga qaytadi. Biroq, agar stress qoʻzgʻatuvchisi qolsa, tana hushyor holatda qoladi va stress gormonlari ishlab chiqarilishda davom etadi. Bu jismoniy javob odamning diqqatini jamlashda qiynalishiga va asabiylashishiga olib kelishi mumkin.
Charchash bosqichi:Uzoq muddatli stressdan soʻng, tana charchash bosqichi deb nomlanuvchi Umumiy adaptatsion sindromning yakuniy bosqichiga oʻtadi. Ushbu bosqichda tana doimiy ravishda harakat qilib, dastlabki signal reaksiyasi bosqichidan tiklana olmay, energiya resurslarini tugatdi. U charchoq bosqichiga yetgandan soʻng, odamning tanasi endi stress bilan kurashish uchun taʼminlanmaydi. Ular quyidagilarni boshdan kechirishlari mumkin: -charchoq -depressiya -tashvish -bardosh bera olmaslik hissi. Stressli stimulyatsiyaga gormonal javoblarni miqdoriy baholash doirasida assotsiativ boʻlmagan oʻrganishning uchta turi oʻrganilgan: a)odatiylik, bir xil stress omilining takroriy taʼsiridan keyin stressga javob amplitudasining pasayishi; b) kuchli stressor tomonidan sensibilizatsiya, doimiy boʻlmagan stressga javobni kuchaytirish.
Umumiy va mahalliy shikastlanishlarga qarshi tizimli mudofaa choralari gipotalamus vegetativ markazlari va gipofiz orqali muvofiqlashtiriladi. Stressorlarning ushbu markazlarga taʼsir qilish yoʻllari hali maʼlum emas. Toʻgʻridan-toʻgʻri shikastlanish joyidan kelib chiqadigan gumoral yoki asabiy impulslar, ehtimol, gipotalamus-gipofiz tizimini tanani himoya qilish uchun qoʻzgʻatishi mumkin. Keyinchalik ikkita ajoyib integratsiya mexanizmlari, asab va endokrin tizimlar ogohlantiriladi.Insonda stress va UASni boshdan kechirishi mumkin boʻlgan hayotiy voqealar turlariga quyidagilar kiradi:_ -munosabatlarning buzilishi, -ishni yoʻqotish, -tibbiy muammolar, -pul muammolari Nazariy jihatdan, bu holatlar UASga olib kelishi mumkinligi foydali boʻlishi mumkin. Signal reaktsiyasi odamlarga muammolarni hal qilishda yordam beradigan energiya va konsentratsiyani beradi.
Biroq, koʻpchilik uchun, stress ostida boʻlganida, tanasining jismoniy reaktsiyasi foydali emas. Tosh davridagi odamlar duch kelishi mumkin boʻlgan tahdidlardan farqli oʻlaroq, bugungi kunda inson zamonaviy hayotdagi stressli vaziyatni energiya portlashi bilan hal qila olmaydi.(1.8) Nihoyat, moslashish fani tibbiyotning alohida sohasiga aylana boshlaganini taʼkidlamoqchimiz. Muayyan texnikalar (jarrohlik, rentgen, laboratoriya diagnostikasi) va maqsadli organlar (yurak, oshqozon-ichak trakti, teri, koʻz) boʻyicha mutaxassislardan tashqari, bizga stress va moslashuv boʻyicha mutaxassis kerak boʻladi. Xuddi boshqa fanlardagi hamkasblari kabi, u qarindosh sohalardan qarz olishga majbur boʻladi.
Oftalmolog jarrohlik, ichki kasalliklar, allergiya va boshqalarning ayrim jihatlari bilan tanishishi kerak; kardiolog rentgen tekshiruvi natijalari, elektrokardiografiya bilan bogʻliq fizika va boshqalar haqida yaxshi maʼlumotga ega boʻlishi kerak. Xuddi shunday stress boʻyicha mutaxassis ham oʻz vaqtini ichki kasalliklar, eksperimental fiziologiya va patologiya, allergiyani oʻrganishga bagʻishlashi kerak. , nevrologiya, endokrinologiya va boshqalar. Shunga qaramay, stress muammolari bilan bogʻliq mavzuning cheksizligi, shubhasiz, stress omili asosiy rol oʻynaydigan kasalliklar bilan bogʻliq holda maslahat olish mumkin boʻlgan mutaxassislarni tayyorlashni talab qiladi.