Raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

Vazifalar
1. Tasvirlarni tiklash modullari va ularning usul va algоritmlari ko‘rib chiqing.
2. Rasm fayllarini tiklash uchun eng samarali bo‘lgan dasturlardan foydalaning.
Nazorat savollari
1. Ma’lumotlarni tiklash modullari qanday tuzilgan?
2. Ma’lumotlarni tiklash algoritmlari nimalardan iborat?
3. Ma’lumotlarni tiklash usulidan foydalanib ko‘ring?

11-amaliy mashg‘ulot. Ma’lumotlarni tiklashda apparat qurilmalarining mantiqiy drayverlari bilan ishlash

Ishdan maqsad: Ma’lumotlarni tiklashda apparat qurilmalarining mantiqiy drayverlari bilan ishlash usullaridan foydalanish
Masalani qo‘yilishi: Qurilmalarning mantiqiy drayverlarni ma’lumotlarni tiklash jarayonidagi o‘rni.
Apparat qurilmalaridan ma’lumotlarni qayta tiklash haqida gap ketganda, mantiqiy drayverlar bilan ishlash muhim jihatdir. Mantiqiy drayverlar - operatsion tizimning apparat qurilmasi bilan aloqa qilishiga imkon beruvchi dasturiy ta’minot komponentlaridir. Ushbu drayverlar ma’lumotlarni qayta tiklash jarayonida muhim rol o‘ynaydi chunki ular qurilmadan ma’lumotlarga kirish va qayta tiklash imkoniyatiga ta’sir qilishi mumkin. Ma’lumotlarni qayta tiklash jarayonida mantiqiy drayverlar bilan ishlashda quyidagi qadamlarni bajarish kerak:

• 
  Foydalanilayotgan apparat qurilmasining turini aniqlash va qurilma bilan aloqa qilish uchun zarur bo‘lgan tegishli mantiqiy drayverni aniqlash;
  
• 
  Mantiqiy drayver tizimga to‘g‘ri o‘rnatilganligiga va yangilanganligiga ishonch hosil qilish kerak. Agar drayver eskirgan yoki buzilgan bo‘lsa, ma’lumotlarni tiklashni davom ettirishdan oldin uni qayta o‘rnatish yoki yangilash kerak bo‘lishi mumkin.
  
• 
  Mantiqiy drayver va apparat qurilmasiga mos keladigan ma‘lumotlarni tiklash dasturidan foydalanish. Ko‘pgina ma‘lumotlarni tiklash vositalari muayyan drayverlar va qurilmalar bilan ishlash uchun mo‘ljallangam. Shuning uchun vaziyatga mos keladigan vositani tanlash muhimdir.
  
• 
  Agar mantiqiy drayver apparat qurilmasi bilan bog‘lana olmasa, qurilmaga kirish uchun boshqa drayver yoki interfeysdan foydalanib ko‘rish kerak. Ba’zida boshqa drayver yoki interfeys ulanishni o‘rnatishi va ma’lumotlarni tiklashni davom ettirishga imkon berishi mumkin.
  
• 
  Mantiqiy drayver to‘g‘ri ishlamayotgan bo‘lsa ham qurilmadan ma’lumotlarni qayta tiklashga yordam beradigan maxsus vositalar va usullarga ega bo'lishi mumkin.
  

Umuman olganda mantiqiy drayverlar bilan ishlash apparat qurilmalaridan ma’lumotlarni qayta tiklashning muhim qismidir. Ushbu bosqichlarni bajarish va tegishli vositalar va usullardan foydalanish orqali shikastlangan yoki buzilgan qurilmadan ma'lumotlarni muvaffaqiyatli tiklash imkoniyatini oshirishingiz mumkin. Ma'lumotni tiklash paytida mantiqiy drayverlar bilan ishlashda ba’zi qo‘shimcha fikrlar:

• 
  Ma’lumotlarni qayta tiklashga urinishdan oldin har doim ma’lumotlarning zaxira nusxasini yaratish kerak. Qayta tiklash jarayonida biror narsa noto‘g‘ri ketgan taqdirda bu muhim ahamiyatga ega.
  
• 
  Mantiqiy drayver ishlatilayotgan operatsion tizimga mos kelishiga ishonch hosil qilish kerak. Mos kelmaydigan drayverdan foydalanish xatolarga olib kelishi yoki qurilmaning tizim tomonidan nosoz ishlashiga to‘sqinlik qilishi mumkin.
  
• 
  Ba’zi hollarda ma’lumotlar yo‘qolishining sababi fizik apparatdagi nosozlik bo‘lishi mumkin. Bunday holatda hech qanday drayver yoki dasturiy ta’minotni sozlash ma’lumotlarni qayta tiklay olmaydi.
  
• 
  Qurilmaning o‘lchamiga va murakkabligiga qarab, ma’lumotlarni qayta tiklash ancha vaqt talab qilishi mumkin. Jarayonni shoshiltirish yoki boshqa dasturlarni ishlatish ko‘proq muammolarga yoki ma’lumotlarning yo‘qolishiga olib kelishi mumkin.
  
• 
  Muntazam ravishda muhim fayllarning zaxira nusxasini yaratish, kuchli kuchlanishidan himoya qilish uchun kuchlanish himoyachisi yoki UPS dan foydalanish va qurilmaga fizik shikast yetkazmaslikni o‘z ichiga olishi mumkin.
  

Muvaffaqiyatli tiklanish imkoniyatlarini maksimal darajada oshirish uchun tegishli vositalar va usullardan foydalangan holda jarayonga tizimli va ehtiyotkorlik bilan yondashish muhimdir. Ma’lumotni tiklash paytida mantiqiy drayverlar bilan ishlash bo‘yicha ba’zi qo‘shimcha amaliyotlar:

• 
  Mantiqiy drayver yo‘qolgan yoki buzilgan bo‘lsa, drayverning eng so‘nggi versiyasini ishlab chiqaruvchining veb-saytidan yuklab olib, o‘rnatishga harakat qilish kerak. Bu drayver bilan bog‘liq har qanday muammolarni hal qilishi mumkin.
  
• 
  Agar foydalanilayotgan operatsion tizim versiyasi uchun mantiqiy drayver mavjud bo‘lmasa, operatsion tizimning oldingi versiyasi uchun moslik rejimida tiklash dasturini ishga tushirib ko‘rish tavsiya qilinadi.
  
• 
  Agar apparat qurilmasida qattiq disk kabi saqlash qurilmasi bo‘lsa, uni boshqa kompyuterga ulab ko‘rish va mantiqiy drayver avtomatik ravishda o‘rnatilganligini tekshirish muhimdir. Bu kompyuterning apparat yoki dasturiy ta’minoti bilan bog‘liq har qanday muammolarni bartaraf etishga yordam beradi.
  
• 
  Agar mantiqiy drayver apparat qurilmasi bilan bog‘lana olmasa, boshqa kabel yoki ulanish usulidan foydalanib ko‘rish eng yaxshi yechimdir. Masalan qurilma USB orqali ulangan bo‘lsa, boshqa USB port yoki kabeldan foydalanib ko‘rish ham mumkin.
  
• 
  Qayta tiklash jarayonida hech qanday ma’lumotni qayta yozmaslik uchun ehtiyot bo‘lishlik eng muhim omillardan biridir. Qayta tiklangan ma’lumotlarni saqlash uchun alohida saqlash qurilmasi yoki papkasidan foydalanish va tiklash jarayoni tugaguniga qadar apparat qurilmasiga yangi ma’lumotlarni yozmaslik talab qilinadi.
  
• 
  Agar ma’lumotlarni tiklash dasturi apparat qurilmasi yoki mantiqiy drayverni aniqlay olmasa, kompyuterni USB yoki CD/DVD tiklash diskidan yuklashga harakat qilish ham bir yechimdir. Bu qurilmani aniqlay oladigan muqobil operatsion tizim muhitini taqdim etishi mumkin.
  

DMDE – ma’lumotlarni tiklani uchun zaxira nusxasi va drayvlar tarkibini tahrirlash yordamida ishlaydigan kross-platforma dasturi. U Windows, Linux va DOS operatsion tizimlarida ishlaydi. Quyidagi FAT12-16-32, Excat, NTFS, NTFS5, ER2-3-4, HFSX va HFS+ kabi fayl tizimlarini qo‘llab-quvvatlaydi. Shikastlangan qattiq disklardan ma’lumotlarni qaytarib olish imkoniyatiga ega. Shuningdek ularning nusxalarini ham yaratish dastur imkoniyatlaridan biri. Nafaqat o‘chirilgan fayllarni balki buzilgan xizmat ma’lumotlari tufayli aniqlashni to‘xtatgan barcha bo‘limlarni tiklaydi.

35-rasm. "DMDE - tiklanish" dasturi.
DMDE ning bepul va ikkita pullik bo‘lgan versiyalarda mavjud. Dastur hozirgi bepul versiyasida 4000 tagacha obyektni tiklashga imkon beradi. Barcha DMDE versiyalari uni kompyuterga o‘rnatmasdan ham ishlaydi. Ya’ni arxivdan alohida papkaga chiqarish va DMDE.EXE faylini ishga tushirish kifoya. DMDE ning asosiy DMDE oynasi ekranda paydo bo‘lganidan so‘ng, yuqori diskni tanlash menyusini bosish kerak. Ma’lumotni tiklamoqchi bo‘lgan qurilma yoki mantiqiy bo‘limni tekshirish va tanlovni tasdiqlash talab qilinadi

36-rasm. "DMDE" dasturida mantiqiy disklarni tanlash.
Keyinchalik, yana kerakli bo‘limni tanlash va "Open Tom" (Открыть том) ni bosish kerak.

37-rasm. "DMDE" dasturida kerakli bo‘lim (том) ni tanlash.
Keyingi oynaning chap panelida "Hammasi topilgan + rekonstruktsiya" (Все найденные + реконструкция) variantini tanlash kerak. Fayl tizimi va qidiruv obyektlarini rekonstruktsiya qilish usulini belgilash bilan barcha fayllar shu jumladan o‘chirilgan hamda barchasini o‘chirib tashlangan fayllarni tiklash mumkin. Agar faqat yetishmayotgan fayllar ro‘yxatini olish kerak bo‘lsa, "o‘chirilgan" ni tanlash mumkin.

38-rasm. "DMDE" dasturida rekonstruktsiya jarayoni.
Ro‘yxatni namoyish qilgandan so‘ng, sichqonchaning o‘ng tugmachasini bosish va "Obyektni tiklash" (Восстановить объект) menyusini tanlash kerak.

39-rasm. "DMDE" dasturida obyektlarni tiklash.

Qayta tiklash parametrlari oynasining birinchi ko‘rinishida obyektning joylashuvini ko‘rsatilgan.

40-rasm. "DMDE" dasturida qayta tiklash parametrlari.
Filtrlash qismida fayl nomi, o‘lchamlarini o‘rnatish va ishlov berishdan bo‘sh papkalarni chiqarib tashlashingiz mumkin.

41-rasm. "DMDE" dasturida filtrlash jarayoni.
Sozlamalarda qoida tariqasida hech narsani o‘zgartirish shart emas. "OK" tugmachasini bosgandan so‘ng, dastur darhol tiklanish jarayonini boshlaydi.


42-rasm. "DMDE" dasturida ma'lumotlarni tiklash sozlamalari
Agar tiklangan fayllar ochilmasa yoki yordamchi dastur "sizga kerak bo‘lgan narsani topa olmadim” yozuvi ekranga chiqsa, TOM ni to‘liq skanerlash va operatsiyani takrorlash boshlanadi.

43-rasm. "DMDE" dasturida skanerlash jarayoni
Vazifalar
1. Ma’lumotlarni tiklashda apparat qurulmalarining mantiqiy drayverlari bilan ishlash usullarini ko‘rib chiqing.
2. Fayllarni qayta tiklash uchun DMDE dasturidan foydalaning.
Nazorat savollari
1. DMDE da tiklanish nima?
2. DMDE dasturini o‘rnatib ko‘ring.
3. Dastur haqida ma’lumot bering.