Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Internet tarmogidagi firibgarliklarning turlari 
Internetdagi ko’pchilik foydalanuvchilar undan o’zlari uchun kerakli bo’lgan 
ma’lumotlarni qidiradilar, qiziqarli musiqa va filmlarni yozib oladilar, bloglarda 
yoki turli chatlarda yozishmalar qiladilar, ijtimoiy tarmoqlarda boshqa insonlar 
bilan tanishadilar, turli mahsulotlar sotib oladilar yoki hizmatlardan foydalanadilar, 

---

228 
qiziqarli saytlarga kiradilar, elektron pochtadan foydalanadilar va shularga 
o’xshash turli-tuman ishlarni amalga oshiradilar. Lekin kunlardan bir kuni ular 
juda qisqa vaqtda kattagina pul ishlab olish xaqidagi taklif bilan to’qnash keladilar. 
Ushbu taklif shunchalik qiziqarli, ishonarli, chiroyli va foydali qilib 
tushuntiriladiki, internetda ishlovchi oddiy (
va laqma
) fuqaroning unga 
ishonmasdan ilojisi qolmaydi. Ozgina pul sarf qilib, kattagina mablag’ ishlab 
olishga qiziqish shunchalik bo’ladiki, bu inson ko’rsatilgan elektron (
yoki pochta 
yoxud bank hisob raqamiga
) manzilga talab etilgan pulni o’tkazadi va chidam 
bilan yaxshigina daromad olishni kuta boshlaydi. Lekin afsuski, bu birodarimiz 
qancha kutgani bilan orzu qilgan pulini ololmaydi, firibgar esa unga o’xshash 
boshqalarni ham chuv tushira beradi. Xozirgi paytda shunga o’xshash firibgarliklar 
internet tizimida keng miqyosda amalga oshirilayapti va sodda hamda ishonuvchan 
insonlardan pul olishning yangidan-yangi usullari kashf qilinib, xayotga bemalol 
tadbiq qilinayapti. Bunday virtual fazo firibgarlarining javobgarlikka tortila 
olinmasligi, ularning anonim ravishda ishlashi va ishonuvchan insonlarning juda 
ham ko’pligi bunday «
tadbirkorlik faoliyati
» ning o’ziga xos yoqilg’isi sifatida 
namoyon bo’layapti. Ko’pchilik foydalanuvchilar internetda ham xuddi real 
xayotdagidek qonun va qoidalar amal qilayotganligini tushunmaydilar yoki 
tushunishni istamaydilar. Agar xayotda kartadan yoki biror turdagi qimordan katta 
yutuq olish mumkin emasligini ko’pchilik bilsada, ular internetdagi xuddi shunday 
faoliyat turlaridan katta pul ishlab olish mumkin deb o’ylaydilar. Lekin shuni aniq 
va ravshan qilib ta’kidlash mumkinki, «
tekin ovqat faqat qopqondagina bo’ladi
». 
Xaqiqiy pullarga o’xshash elektron pullar ham xech yerda yo’qdan bor bo’la 
olmaydilar. Internet esa ma’lumot uzatish va almashinish vositasigina xolos. Pul 
ishlash uchun asosiy vositalar esa faqatgina qandaydir maxsulot ishlab chiqarish 
yoki xizmatlar ko’rsatishdir. Bu xolatni internetga tadbiq qilsaq, quyidagini 
olamiz: internetda pul ishlash uchun unda intellektual mulk yaratish kerak yoki 
unda ko’pchilik uchun kerakli bo’lgan qandaydir xizmatlar ko’rsatish lozim. 
Firibgarlik bilan bog’liq bir askiyani keltiramiz: «
Endigina ish boshlagan 
kompyuter xakeri boshqasidan kompyuter forumida suradi:

---

229 
- 
Menga aytingchi, qanday qilib internetda pul ishlash mumkin? 
- Menga 20 dollar yuborsang, men senga aytib beraman, - dedi malakali 
xaker boshlovchi xakerga. 
- Xozirgina pul yubordim. 
- Internetda ana shunday qilib pul ishlanadi!»