Rbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Az
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
75 3. Fəsil. Kommersiya banklarının gəlir və xərclərinin, mənfəətinin formalaşdırılması 3.1. Kommersiya banklarının gəlirləri və xərcləri Kommersiya banklarının gəlir mənbəyinin əsasını fəaliyyətinin müxtəlif növləri təşkil edir. Bank fəaliyyətinin elementləri aşağıdakdardır. - kredit fəaliyyəti, - diskont-fəaliyyət, - mühafızə fəaliyyəti, - bankın zəmanətli fəaliyyəti, - qiymətli kağızlarla fəaliyyət, - əmanətçilərin tapşırğına əsasən depozit qoyuluşuna, - əməliyyatların icrasına əsaslanan fəaliyyət, - digər banklar ilə müxbir münasibətlərin şəbəkəsinin fəaliyyəti, - qeyri-ənənəvi bankın xidmətlər şəbəkəsinin fəaliyyəti. Kredit fəaliyyəti iki əsas elementdən ibarətdir: • faiz mükafatı müqabilində müştərilərə və digər kommersiya banklarına kreditin və sərbəst resursların müvəqqəti istifadəyə verilməsi. • kredit fəaliyyətinin ikinci hissəsi digər bankda banklararası kredit və ya müddətli depozit forması ala bilər. Kredit fəaliyyətində gəlir faiz şəklində çıxış edir. 76 Diskont-fəaliyyəti bank tərəfindən ödənilməmiş veksellərin, çeklərin, müəyyən güzəştlər ilə diskontların alınması deməkdir. Diskont-fəaliyyətin müxtəlif növlərindən biri də bankın faktorinq əməliyyatlarıdır. Faktorinq əməliyyatları 2 növə bölünür: • reqress hüququna malik; • reqress hüququ olmayan. I halda bank, borcu vaxtı-vaxtında ödəmədiyinə görə tədavülçünü cərimə edir. II halda isə bank bu cür hüquqa malik deyil. Ona görə də, bank faktorinq əməliyyatına dair mükafat tələb etdikdə daha böyük təhlükə ilə qarşılaşır. Belə ki, tədarükçünün satılmış məhsulunun gəlirini azaldır və satılmış əmtəə malının dəyəri mislində güzəşt təyin edir. Güzəştin miqdarı iki element əsasında müəyyən olunur: • bankın kredit ehtiyatlarından müxtəlif xassəli alqı-satqı prosesində istifadə edilməsi; • xidmətlərin göstərilməsinə görə komissiyon mükafatlandırma. Bu mükafatın məbləği də öz növbəsində faktorinq əməliyyatının növləri ilə ə laqədar təhlükədən asılı olaraq hələ də dəqiq müəyyən olunmur. Faktorinq əməliyyatları zamanı komissiya ehtiyatların dəyərinə görə faiz ödənişlərinin, tələblərdən asılı faizlərin vasitəsilə müəyyən olunan diskontun parametrlərinin əmələ gətirdiyi çətinliklər ilə qarşılaşır. Faktorinq əməliyyatlarının (FƏ) gəliri bankın faiz mədaxilinə aiddir. 77 Mühafizə fəaliyyəti bank əməliyyatlarına uyğun olan trast (etibarlı) və agent xidmətlərinə əsaslanır. Fəaliyyətin bu növü müştərinin əmlakının idarə edilməsinə və bu əmlak ilə bilavasitə bağlı olan tapşırıqlar üzrə ayrı-ayrı konkret ə məliyyatların icrasına görə bankın gəlir mənbəyidir. Məsələn: trast müqaviləsi ə sasında bank müştərinin pul vəsaitinin hesablarda yerləşdirilməsi və müştərini müəyyən gəlirlə təmin etmək vəzifəsini öhdəsinə götürür. Trast əməliyyatları zamanı müqavilənin şərtlərinə uyğun olaraq müştərinin gəliri bankın mədaxilindən az da ola bilər. Deməli, agent əməliyyatlarından fərqli olaraq trast xidmətlərinə görə komissiya daha yüksək göstəricilərə malik olur. Bu xüsusiyyət trast xidmətləri müqabilində komissiyon mükafatın quruluş tərkibini müəyyən edir. Buraya ə mlakın idarə olunmasına dair qiyməti təyin edilmiş mükafat və iş fəaliyyətinin nəticəsinə görə mükafatlandırma daxildir. Qiyımtli kağızlarla fəaliyyati - bankın qiymətli kağızlar buraxmasından, qiymətli kağızların bazarda reallaşmasından, ikinci növ bazar sistemində digər emitent idarələrin qiymətli kağızları ilə təşkil olunmuş əməliyyatlardan, müəssisələrin özəlləşdirilməsi ilə əlaqədar xidmətlər şəbəkəsindən ibarətdir. Kommersiyanm bu növündən gələn bankın gəliri şəxsi və emitent idarələrin qiymətli kağızlarının alqı-satqının kursu üzrə fərqlər, özəlləşmə xidmətlərinin tapşırıqları əsasında toplanılır. Bankın zəmanətli fəaliyyati daima gəlir gətirir. Müştərilə hesablaşmaların təşkili və kreditləin alınması üçün müxtəlif növlü zəmanətlərin verilməsi müqabilində bank pul mükafatı ala bilər. Lakin bankın təmənnasız zəmanətli 78 fəaliyyəti də mövcuddur. Bu, müştəri bankın şəxsi imicini qoruduğu an və sərfəli xidmətlərin icrası zamanı baş verir. Ə manətlərin cəlb edilməsi və əmanətçinin tapşınğına əsasən əməliyyatların icrası ilə bağlı faaliyyət. Fəaliyyətin bu növü gəliri növbəti üsullar vasitəsilə almağa imkan yaradır: • komissiyon mükafatlandırmaya əsasən: a)hesabların açılmasma görə; b)hesablaşmaların aparılmasına görə. • Müəyyən dövr üçün təyin edilmiş komissiya (pul vahidi ilə) • Dövriyyədən əldə olunan komissiya. (dövriyyəyə görə %-lə) a) hesab üzrə əməliyyat siyahısının təqdimatı; b) qapalı hesablar: с ) hesablaşma xarakterli əməliyyatlarm və ya nağd pulların verilməsinin həyata keçirilməsi üzrə. Bank digər bank birliklərinə verdiyi kreditlərdən nxüəyyən qədər faiz əldə edirsə, bu zaman gəlir mənbəyi kimi müxhir münasibətləri çıxış edir. Gəlir faiz tarifinin səviyyəsindən və köçürülmə qaydasından, kreditin verilmə müddətinin uzadılmasından asılıdır. Qeyri-ənənavi bank xidmətlərin gəliri lizinq, məlumat, məsləhətləşmə, valyuta dövriyyəsi (dəyişkən), müştəriləriyə bank tədrisi xidmətlərindən toplanmış mədaxildir. Lizinq əməliyyatlarının gəlirinə lizinq ödənişləri, faiz ödəncləri və xidmətlərə dair mükafat daxildir. 79 Bank əmlakının reallaşması üzrə birdəfəlik sazişlər ilə əlaqddar olan gözlənilməyən gəlirlər. Bu cür mədaxil balans qiymətləri üzərində bazar qiymətlərinin artımı nəticəsində əmələ gəlir. Əks təqdirdə əməliyyatlar məsrəflər ilə sıx bağlı olur. Bu da bankın bilavasitə itkilərinə səbəb olur. Beləliklə, kommersiya banklarının gəlirinin hər bir növünü quruluşuna əsasən 3 qrupa bölmək mümkündür: • faiz gəliri; • bankın xidmətləri nəticəsində komission ödəmələrdən əldə olunan gəlir; • digər növ gəlirlər (buraya bazarda baş verən möhtəkir əməliyyatlardan əldə olunan gəlir, satılmış əmlakın balans və bazar qiymətləri arasındakı fərq, qiymətli kağızların və digər aktivlərin yenidən qiymətləndirilməsi, alınmış cərimələr, şikayətlər aiddir). Sadalanan xidmət növləri üzrə gəlirlər banka ödəmələrdəki yubanmaları, bank risklərini ört-bastır edir, və mənfəətini yaradır. Gəlirin digər xüsusiyyətlərindən biri onun dəyərlilik xassəsidir. Bank bazarında qiymətlər tələb və təklifin təsiri nəticəsində müəyyənləşir. Bununla bərabər gəlirin hər bir növü spesefik cəhətləri ilə fərqlənir. Kredit faizi dəyərin müvəqqəti istifadəsinin özünəməxsus qiymətidir. Kredit faizi növlərinin təsnifatı kreditin növlərinə, (kommersiya faizi, bank və istehsal faizi) kredit idarələrinin növlərinə (milli bankın qeydiyyat faizi, bank və lombard faizi), kreditin müddətinə (qısamüddətli kreditlər və ya pul vəsaiti bazarının tarifi, uzunmüddətli kreditlər və ya istiqraz vərəqələrinin tarifi), kreditlərin növlərinə 80 (overdraft üzrə dövriyyə vəsaitləri vasitəsilə kredit faizləri, buraya veksellərin uçotuna, məqsədli kreditlərə dair faizlər də aiddir), əməliyyatların növlərinə (kre- ditlər, banklararası kreditlər, depozitlər üzrə faizlər), köçürmə üsullarına (sadə və mürəkkəb, adi və dəqiq köçürmələr) əsaslanır. Növündən asılı olmayaraq razılaşdırılmış kredit faizi kommersiya bankları üçün zəruri olan kredit ehtiyatları və marjaların qiymətləri əsasında müəyyən olunur. Bu zaman kredit ehtiyatlarının qiyməti real surətdə nəzərə alınır. Ehtiyatların real qiymətinin bazar qiymətləri normasından kənara çıxması zəruri ehtiyatlarının təsiri nəticəsində baş verir. Bank üçün faiz marjasının kifayət qədər olması ümumi bank vəsait ödənişinin yubanmalarının qarşısını alır və mədaxili artırır. Bundan başqa, razılaşdırılmış faiz inflyasiyannın və bank təhlükəsinin artım dərəcəsini nəzərə almalıdır. Komissiya - bank əməliyyatları xidmətlərinin mükafatlandınlmasının adıdır. O, latınca «comissio» sözündən əmələ gəlmişdir ki, bu da tərcümədə «tapşırıq» deməkdir. Onun miqyasının müəyyənləşdirilməsinə xidmətlərin maya dəyəri və zəruri mənfəət daxildir. Lakin təklif və tələbdən asılı olaraq komissiya (mükafat tarifi) maya dəyərindən yüksək və ya aşağı ola bilər. Xidmətlərin maya dəyərinə və onun bazar qiymətləri normasından kənara çıxmasına daimi nəzarət olunmalıdır. Bunun əsasında xidmətlərin inkişafının istiqamətləndirilməsi və xidmətlərin maya dəyərinin azaldılmasına dair tədbirləri haqqında məsələlər öz həllini tapır. Gəlir mənbəyi тüəууəп qədər sabit və qeyri-sabit növlərə bölünür. Müəyyən qədər sabit gəlir mənbəyinə bank xidmətlərinin faizli və faizsiz mədaxilini aid 81 edirlər. Qeyri-sabit gəlir mənbəyinə isə qiymətli kağızların ikinci bazarında qabaqcadan nəzərə alınmayan əməliyyatlar vasitəsilə əldə olunmuş mədaxil daxildir. Müasir şəraitdə bir çox banklar qeyri-sabit gəlir mənbəyinə valyuta ə məliyyatlarının mədaxilini də aid edirlər. Bankın inkişafının arzu olunan cərəyanı (istiqaməti) sabit gəlir mənbəyinin artımı, mədaxilin artımına qeyri-sabit gəlir mənbəyinin təsir etməməsidir. Kommersiya banklarının xərclərini qeydiyyat üsulları və növlərinə görə təsnif etmək mümkündür. Növünə görə məsrəfləri: -faizli məsrəflər, -faizsiz məsrəflər, -digər məsrəflərə ayırd edilir. Faizli məsrəflər müddətli depozitlər və əmanət qoyuluşlarından müştərilərə ödənilmiş faizlərdən təşkil olunur. Buraya eləcə də digər bankların depozitləri, kredit əməliyyatları, qiymətli kağızların buraxılışı da daxildir. Faizsiz məsrəflər - bank tərəfindən qiymətli kağızlar üzrə, xarici valyuta, kassa və hesablaşma əməliyyatlarına sərf olunan məsrəflər aiddir. Digər məsrəflər veksel üzrə diskont əməliyyatları, vergilərin ödənilməsi, qiymətli kağızlar bazarında spekulyativ əməliyyatların itkiləri, valyuta bazarı əməliyyatları, bank əmlakının satışına aid ehtiyat vəsaitlərinin təşkili ilə sıx əlaqədardır. Qeydiyyat üsuluna əsasən 1998-ci ilə qədər məsrəflərin 3 qrupu ayırd edilirdi: 82 • bankın əməliyyat və digər məsrəfləri; • idarəetmə aparatının təminatı üçün sərf olunan məsrəflər; • bank tərəfindən ödənilən cərimələr.. Bankın əməliyyat və digər məsrəflərinə bank tərəfindən ödənilən vergilər, cəlb edilmiş vəsaitlərə görə ödənilən faizlər, əsas fondların amortizasiyası, qeyri- maddi aktivlər, icarə məsrəfləri, reklam xərcləri, hesablaşma mərkəzlərinin xidmətlərinin ödəniş, poçt və teleqraf xərcləri, təhsil məsrəfləri, blank məsrəfləri məlumatın maqnit daşıyıcıları, məxfi sənədlər və qeyri-maddi xüsusiyyətli məsrəflər də aiddir. Göründüyü kimi əməliyyat məsrəfləri faizli, faizsiz və digər məsrəflərə bölünür. Ikinci qrupa - idavəetmə aparatının təminatına sərf olunan xərclər aiddir. Ə mək haqqı, mükafat, sosial yönlü fondlara pul vəsaiti köçürmələri, binaların,avadanlığın və yüngül nəqliyyatın təminatına sərf olunan xərclər, mühafizə, məzuniyyət və dəftərxana məsrəfləri. Xüsusiyyətinə görə bu qrup faizsiz məsrəflərə daxildir. 1999-cu ildən etibarən hesabların yeni planı sadalanan əməliyyat məsrəflərinin bir neçə qrupa bölünməsini nəzərdə tutur. Bunun üçün ikinci dərəcəli sərbəst balans hesabları açılır (tərtib olunur): • cəlb edilmiş kreditlərin ödəniş faizləri, • cəlb olunmuş vəsaitlər üzrə hüquqi şəxslərə ödənilən faizlər, • depozitlər üzrə fıziki şəxslərə ödənilən faizlər, • qiymətli kağızlar üzrə əməliyyatların məsrəfləri, 83 • xarici valyuta əməliyyatlaının məsrəfləri? • digər xərclər. Bebliklə, qeydiyyatın yeni sistemi kəmiyyət əlamətlərinə əsasən məsrəflərin daha dəqiq təsnifatını təqdim edir, faizli və faizsiz məsrəfləri fərqləndirməyə imkan verir, bank fəaliyyəti haqqında tam məlumat ilə təmin olunur. Bəzi məsrəflər bankın xərcləri hesabına aiddir. Milli qanunauyğunluğa əsasən bu məzuniyyət, şəxsi avtomaşınlarda xidməti səfərlər kompensasiyası, elan, banklararası kreditin ödəniş məsrəfləridir. «Hesabat ilinin mədaxil və itkilərinə» dair məsrəfləri qrupunu da ayırd etmək olar: qanunsuz yeyintilər itkisi, kassa əməliyyatları üzrə çatışmayan vəsait, saxta pul vəsaitinin, qəpiklərin qəbulu nəticəsində yaranan itkilər. Bütün bu məsrəflər təminatına görə bankın bilavasitə itkiləri deməkdir. 84 3.2 KOMMERSİYA BANKLARININ GƏLİR VƏ XƏRC SƏVİYYƏSİN QİYMƏTLƏNDİRlLMƏSİ Kommersiya bankının gəlir səviyyəsinin qiymətləndirilməsinin əsas üsulları kimi bunları ayırd etmək mümkündür: • gəlir mənbələrinin struktur təhlili; • maliyyə əmsalları sisteminin təhlili; • amillərin təhlili. • Struktur təhlilin maqsədi - əsas gəlir mənbəyini aşkar etməkdən və onu sabitlik nöqteyi - nəzərindən qitmətləndirməkdən, gələcəkdə də artım perspektivlərini qoruyub saxlamaqdan ibarətdir. Misal kimi növbəti təhlil modelini göstərək (cədvəl 3.1). Gəlir mənbələrinin təhlili modeli. Cədvəl 3.1 Göstərici Bank A Bank B 2010- cu il 2011- ci il 2012- ci il 2013- cü il 2014- cü il 2015- ci il I. Sabit gəlir mənbəyi Faizli gəlir 420 510 630 1000 1200 1300 Faizli məsrəf 50 30 500 440 510 650 Faizli marja 170 10 130 560 690 650 Faizsiz gəlir 40 45 50 120 150 195 Faizsiz məsrəf 50 60 65 140 160 190 Faizsiz gəlirin fazisiz məsrəf (+), "yük"(-) üzərində üstünlüyü -10 -15 -15 -20 -10 +5 85 Sabit gəlir mənbələrinin cəmi 160 155 115 540 670 655 II. Qeyri-sabit gəlir mənbələri Bazarda spekulyativ ə məliyyatlardan alınan gəlirlər(+), itkilər(-) +40 +250 +5 -16 +25 Gözlənilməyən (qeyri-adi) ə məliyyatlarda alınan gəlirlər(+), itkilər(-) +25 +40 +20 - - - Qeyri sabit gəlir mənbələrinin cəmi +25 +80 +270 +5 -16 +25 III.Digər məsrəflər Ehtiyatların kreditlər üzrə ödənilməsinə köçürmələr 20 30 30 20 10 10 Vergilər 20 15 10 50 70 100 Xalis mənfəət 145 190 345 475 574 570 Cədvəl 3.1 - dən göründüyü kimi A və B banklarının gəliri əsas etibarilə sabit gəlir mənbələrinin hesabına formalaşmışdır. Yalnız A bankı üçün 2010 - cu il istisna şəkil almışdır. Üç il ərzində A bankının gəliri 145 milyon manatdan 345 milyon manata kimi və ya 2,4 dəfə artdığı halda B bankında bu göstərici 37 86 % - ə qədər artıma məruz qalmışdır (415 milyon manatdan 570 milyon manata kimi). Lakin A bankının ən yaxşı nəticələrə nail olduğunu hesab etmək olmaz. Çünki 2012 - ci ildə artım gəlirin spekulyativ mənbələri sayəsində əsas etibarilə təmin olunmuşdur. A bankı faiz marjasının 6 - 11% - i qədər böyük "yükə" malik olur. B bankında faizsiz gəlir ilə məsrəflər arasındakı mənfi parçalanmanın nisbi həcmi daha az olmuş (1 - 4 % faiz marjası), 2015 - ci ildə isə "yük" ləğv olunmuşdur. Kommersiya bankının gəlir və məsrəflərinin qiymətləndirilməsinin əsas üsulları kimi qeyd etdiyimiz kimi, gəlir və məsrəflərin nisbi səviyyəsini xarakterizə edən maliyyə əmsallarının hesablanmasını da daxil etməklə struktur təhlil, gəlir və məsrəflərin dinamikliyinin təhlili təşkil edir. Üsulların vəhdəti bankın gəlir və məsrəflərinin kəmiyyət və keyfiyyət baxımından qiymət verməyə icazə verir. Bank gəlirlərinin struktur təhlilinin məqsədi isə gəlir mənbələrinin sabitliyinin qiymətləndirilməsi və gələcəkdə qorunması üçün onların əsas növlərinin aşkar olunmasından ibarət olur. Təhlil ötən illər ərzində əldə olunan faktiki məlumatların əsasında aparılır. Xarici ölkələrin təcrübəsində minimum üç il uzun müddət kimi qəbul olunur. Birinci qrupa təbiətcə sabit olan bank xidmətlərinə görə komissiya şə klində çıxış edən fazili və ya faizsiz gəlir, yəni əməliyyat gəlirləri aid olur. İ kinci qrupa bazarda həyata keçirilən əməliyyatlardan əldə olunan gəlirlər, yəni möhtəkir gəlirlər, eləcə də aktivlərin yenidən qiymətləndirilməsindən əldə 87 olunan gəlirlər və birdəfəlik xarakterli nəzərdə tutulmayan gəlirlər aid olur. Digər birdəfəlik gəlirlər qeyri - sabit olur. Bankın ümumi gəlirlərinin artım tempinin və məbləğinin, vəsaitlərin daxil olmasının bu ikinci qrupu tərəfindən təyin olunması arzuolunmazdır. Bank məsrəflərinin struktur təhlili onların növlərinin, artım templərinin və amillərinin aşkar olunması üçün həyata keçirilir. Srtuktur təhlilin ümumi nəticələrinə əsasən bankın gəlir və məsrəflərinin ə sas növlərinin daha dərin tədqiqatı həyata keçirilir. Məsələn, faizli gəlirin təhlili zamanı onun mənbələr baxımından strukturu (daxili kreditlər, banklararası kreditlər, qiymətli kağızlar, lizinq və digər əməliyyatlar), onun həcminə verilən kreditlərin və faiz dərəcələrinin təsiri, əməliyyatların ayrı - ayrı növləri üzrə faiz gəlirinin nisbi səviyyəsi, faizli marjanın dinamikası tədqiq olunur. Faiz marjasının enməsi ənənəsi bankın müflis olmasının göstəricisidir. Faizsiz gəlirin təhlili kreditsiz xidmətlərin ayrı - ayrı növləri baxımından onun strukturunun, bu xidmətlər bazarında bankın mövqelərinin qorunması və möhkəmləndirilməsi ehtimalının, xidmətlərin qiyməti ilə maya dəyərinin qarşılıqlı nisbətinin, faizsiz gəlirin elementlərinin həcminin dəyişilməsi səbəblərinin öyrənilməsi kimi elementlərdən ibarət olur. Xərclərin ərtaflı təhlili zamanı faizli və faizsiz məsrəflərinin qarşılıqlı nisbətinə, bankın iş təminatının məsrəfləri ilə əlaqədar məsrəflərin payına, o cümlədən də inzibati - təsərrüfat məsrəflərinin, riklərin ödənilməsi ilə bağlı 88 məsrəflərin payına, həmçininməsrəflərin ayrı - ayrı növlərinin həcminin dəyişilməsi səbəblərinə xüsusi diqqət yetirilir. Gəlir və xərclərin struktur təhlili üsullarından biri də - onların nisbi həcmlərinin dinamikasının qiymətləndirilməsindən ibarətdir. Məsələn,gəlirlərin və məsrəflərin, faizli gəlirlərin, faizli məsrəflərin, faizli marjanın, fazisiz gəlirin və məsrəfin ümumi həcminin balansının nəticəsinə faizlər ilə nisbətləri bu cür göstərici kimi çıxış edir. Bankın məsrəfləri və gəlirlərinin səviyyələrinin qiymətləndirilməsi üçün npvbəti maliyyə əmsalları istifadə oluna bilər (cədvəl 3.2) Maliyyə əmsallarının hesablanması. (Cədvəl 3.2) Ə msalın № № № № Surət Məxrəc Dünya bankının mütəxəssisləri tərəfindən tövsiyyə olunan normativ səviyyə, % 1 Dövr ərzində faiz gəliri Gəlir gətirən aktivlərin orta qalığı (kreditlər, vəsaitlərin qiymətli kağızlara, digər müəssisələrə qoyuluşu, faktorinq, lizinq) Siniflər (dərəcə) I - 4,6 % II - 3,4 % III - 4,0 % IV - 3,7 % V - 3,4 % VI - 3,2 % 2 Dövr ərzində faizsiz gəlir Aktivlərin orta qalığı Hər bir bank tərəfindən təyin olunur 3 Dövr ərzində faizsiz gəlir Aktivlərin orta qalığı Hər bir bank tərəfindən təyin olunur 89 4 Faizsiz gəlirlərdən çıxılan faizsiz məsrəflər Faiz marjası Sinif I - 48 % II - 52 % III - 57 % IV - 61 % V - 64 % VI - 67 % 5 Faiz marjası üstəgəl faizsiz gəlir Aktivlərin orta qalığı Məlumatlar yoxdur 6 Dövr ərzində ödənilən dividendlər Qeyri-sabit mənbələri istisna etməklə gəlir Sinif I - 32 % II - 42 % III - 48 % IV - 55 % V - 60 % VI - 65 % 7 Ə məyin ödənilməsinə dair məsrəflər Aktivlərin orta qalığı 2% 8 Ə məliyyat məsrəfləri Aktivlərin orta qalığı 3,5 % Sadalanan əmsallardan savayı gəlirlilik səviyyəsi xalis spred (Əts) və vasitəli marja (Mv) əmsalların əsasında qiymətləndirilir: Burada: Ə ts - xalis spred əmsalı; Fs - kreditlər üzrə alınan faizlər; OQts - dövr ərzində təqdim olunan kreditlərin orta qalığı; Fdö - depozitlər üzrə ödənilən faizlər; OQde - dövr ərzində depozit ehtiyyatlarının orta qalığıdır; Ə ts = (Fs x 100 : OQts) - (Fdö x 100 : OQde) 90 Ə ts - nin normativ səviyyəsi 1,25 % - ə bərabərdir. Burada: Mv - vasitəli marja əmsalı; Fb - bank tərəfindən alınan faizlər; Ka(ə) - alınan komissiya (əlaqəli); OQgga - gəlir gətirən aktivlərin orta qalığı; Fbö - bank tərəfindən ödənilən faizlər; OQbö - bank öhdəliklərinin orta qalığıdır; Mv - nin normativ səviyyəsi 6,5 % - ə bərabərdir. 14.1. cədvəlindən ilk əmsal dünya təcrübəsində faizli gəlirin təhlili zamanı bankların 3 - 4 % mislinə spred marjaya istiqamətləndiyini göstərir. Dördüncü ə msalı isə bankları onların gəlirinin təxminən 30 % - nin faizsiz gəlir hesabına formalaşmasına doğru istiqamətləndirir. Faizsiz gəlir hesabına formalaşan gəlirin hissəsi nə qədər böyükdürsə, bankın da reytinqi (sinfi) bir o qədər aşağıdır. Bu proses, bankın ənənəvi kredit xidmətləri bazarında dar çərçivəsi haqqında şəhadətlik edir. Bankın gəlirlik səviyyəsinin qiymətləndirilməsi bank risklərinin müxtəlif növləri ilə əlaqədar "böhranlı göstəricilərin" izlənməsinə əsaslana bilər. Çünki risklərin reallaşması bankın təmiz gəlirlərinin ixtisara düşməsinə səbəb olan bankın bilavasitə itkilərində ifadə olunur. Böhranlı göstəricilər balanssız satışın risk amilləri, kredir, faiz, və əməliyyat riskləri ilə əlaqədar olur və bankın idarə olunmasının müxtəlif səviyyələrinə aid ola bilər: ümumilikdə bank, bank bölmələri (maliyyə məsuliyyəti mərkəzləri - MMM), bank məhsulları. Mv =[ (Fb + Ka (ə)) x 100 : OQgga] - (Fbö x 100 : OQbö) 91 Bank tərəfindən gəlirliliyin itirilməsinin böhranlı göstəriciləri 3.3. cədvəldə verilmişdir. Bank tərəfindən gəlirliliyin itirilməsinin böhranlı göstəriciləri (Cədvəl 3.3) Bankın idarə olunması səviyyəsi Bank tərəfindən gəlirliliyin itirilməsi göstəriciləri Kompleksli böhranlı göstəricilər Balanssız likvidlik riski Kredit riski Faiz riski Ə məliyyat riski Ümumili kdə bank İş ləməyən aktivlərin ödənilməsi üçün ödənişli ehtiyatlard an istifadə. Daha bahalı sabit və uzunmüdd ə tli ehtiyatları n hesabına yüksək yüksək likvidlik qabiliyyətl i aktivlərin formalaşm ası Kredit portfelinin ayrı-ayrı seqmentlərin in yüksək payı. Kredit portfelinin aqreqasiyalı keyfiyyət göstəricisini n pisləşməsi. Vaxtı uzadılmış kreditlərin və faizli ödənişlərin payı və müddətinin artımı. Kredit qabiliyyəti olmayan borclu şə xslərin payının artımı. Kredit sövdələşməsi riskinin Faizli marja ə msalının enmə ə nənəsi. Spredin enmə ə nənəsi. Faktiki faizli marjanın kafi marjanın səviyyəsin dən aşağı düşməsi. Hesabat və ya planlaşdırıl an dövrdə toplanan sıfra bərabər gepin yoxuğu. Gep ə msallarını n pisləşməsi "Yükün" artımı. Faiz marjasının yük və vergilər tərəfindən udulması. "Aktivlərə dair gəlir" (G:A) və "aktivlərə vergi qoyuluşun aqədər gəlir" ə msalları arasındakı fərqin artımı Gəlirlik və mənfəətlilik ə msallarının azalması. Gəlirlik və mənfəətlilik ə msallarının fəaliyyət planda müəyyən olunan bank standartlarına uyğunsuzluğ u. 92 qiymətləndir ilməsi standartlarını n yoxuğu Maliyyə hesabatı mərkəzlər i (MMM) Aşağı likvidlik qabiliyyətl i aktivlərin varlığı MMM müştərilərini n kredit qabiliyyətini n aşağı səviyyəsi Fəal ə məliyyatl ar üzrə faiz dərəcəsinin azalması və ya onun passiv ə məliyyatl ar üzrə artımı ə nənəsi Passiv və aktiv ə məliyyatl ar, faiz komissiya səviyyəsi haqqında qərarların qəbul olunması proseduru nun keyfiyyəti MMM və ya onun enməsinin mənfi maliyyə nəticəsi Bank məhsulu .bank məhsuluna dair tələbatın azalması Bank məhsullarını n alıcılarının aşağı kredit almaq və tədiyyə qabiliyyəti. Müştəri tərəfindən bank məhsulunun istifadəsi ilə bağlı işgüzar risk Müqavilə faizinin formalaşm ası Məhsulun yaranması texnologiy -asının keyfiyyəti. Bank məhsulları na dair qiymətləri n formalaşm ası ilə bağlı iqtisadi ə sasların yoxluğu Məhsulun özünüdəy ə r-indən aşağı gəlir Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|