Редаксийа щейяти
Yüklə 2,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
12 “Qırmızı qar” pyesində son dərəcə gərgin süjet xətti tamaşaçını bir an belə rahat buraxmır. İnsan xislətinə sığmayan görünməmiş vəhşilik və işgəncələrin fonunda milli əxlaqın qorunması və bu yolda fədakarlıq, qeyrət nümayişi əsərin leytmotivini təşkil edir. İlk səhnədən bir-birini izləyən müharibə və əsirlik səhnələri ilə elə bir hadisələr axarına düşürsən ki, qəzəb, kin, nifrət ruhu bir an belə səni tərk etmir. Daha çox hiss və duyğulara toxunan “Gəlinqaya əfsanəsi”nin də Azərbaycan xalqının namus və qeyrət mücəssiməsi kimi əsərə daxil edilməsi təsadüfi deyildir. Bu əfsanə oxucu tərəfindən maraqla qarşılanaraq məqsəd və məramın çatdırılmasına yardımçı olmuşdur. Sona- dək mübariz, fədakar və ölümün gözünə dik baxmağı bacaran əsirlikdə olan qız-gəlinlərimizin timsalında azərbaycanlı əxlaqi meyarlarının açılıb ortaya qoyulması və qorunması yolunda ibrətamiz faciə müharibə dövrü ədəbiyyatının daha bir dəyərli nümunələrindəndir! “Vicdan məhkəməsi” pyesində isə müharibə səhnələrindən deyil, müharibənin cəmiy- yətdə yaratdığı hərc-mərclikdən, heç kəsin cavabdehlik daşımadığı zəmanədə yaşanan prob- lemlərdən danışılır. Dilbərin gənc ailəsini dağıdan, günahsız bir gənci dünyadan aparan namə- lum güllə əslində cəzasız qalmış cinayətlərdən doğan nəticədir ki, bu da tarixdə yaşadığımız məlum dövr və onun problemləri haqda müəyyən təsəvvür yaradır.. Aristotel “Poetika”sında aktuallıq bərəsində yazır: “…ola bilsin ki, həyatda baş vermiş hadisələrin mahiyyət etibarilə heç bir əhəmiyyəti olmasın. İnsanların talelərində heç bir şey müəyyən etməsinlər. Ona görə də belə hadisələrin dram üçün də əhəmiyyəti yoxdur”. Mövzu seçərkən aktuallıq baxımından həmişə öndə olan Ağarəhim Rəhimov dramaturgiyasının aktu- allığı həm də məzmun-forma vəhdətində, sənəti onun kamil və təkmil normalarına tabe etdir- mək bacarığındadır. Ədibin mürəkkəb və sinkretik dramatik növə tez-tez müraciət etməsi söz- lə davranmaq bacarığını sərgiləyir, çünki dramaturgiyada söz hərəkət kimi vacib elementdir və dram əsərlərində elə söz də hərəkət kimi dinamikanı şərtləndirir. Əslində dramaturgiyanın əsas elementi kimi götürülən hərəkət də yalnız biri-birini əvəzləyən səhnə və remarkalar deyil, eyni zamanda sözdür, yəni söz dramda intellektual don geyindirilmiş hərəkətdir. Ona görə dram qəhrəmanları filosofluq edir, müəllif onları fikir və məfkurə ilə silahlandırır. Ədalət (“Xəyanət”) nitqi ilə dövrün eyforiyasını, Qüdrət (“Xəyanət”) gücsüz ziyalılığın ovqatını yarada bilir. Dilbər (“Vicdan məhkəməsi”) monoloq və dialoqlarında hakim kimi çıxış edir, Gülyan (“Haray”) ittihamçıdır. Bu qəhrəmanlar meydan oxuyan nitqləri ilə sanki Şiller qəhrə- manlarını xatırladırlar. Bu ehtiraslı çıxışlar, bəzən hiss və emosiyaların çoxluğu dramaturji tələb və prinsiplərdən irəli gəlir və əsərin ideya, məfkurə həllinə bilavasitə yardımçı olur. C.Cabbarlı da ölməz qəhrəmanlarını yaradarkən onları ritorika və pafosla yükləmiş, Azərbay- can səhnəsinə tamaşaçı-oxucu şüurunu ələ ala bilən natiq qəhrəmanlar vermişdir. Nitqləri qüvvətləndirən ritorika və pafosun çoxluğu A.Rəhimov qəhrəmanlarının özəlliyidir. Dinami- kanı yüksəldən, tamaşaçı-səhnə tandemini daha da yaxınlaşdıran, emosional ovqatı artıran ritorika Qüdrətə (“Xəyanət”) özünü ittiham etməyə, daha ətraflı təqdim etməyə, yaxud Dil- bərə (“Vicdan məhkəməsi”) ədalətsiz dünyaya etirazını bildirməyə, söylədiyi arqumentlərə tamaşaçını inandırmağa xidmət göstərir, Dilbərin ictimai-sosial, ailədaxili funksiyalarına bağ- lılığı o qədərdir ki, hadisələrin son akkordunda onun hiss və emosiyalarla dolu çıxışı heç də plakatçılıq təsiri bağışlamır, əksinə, durumu təhlilə yatımlı etmək, onu hazır xammala çevirib oxucuya təqdim etmək missiyasını layiqincə yerinə yetirir. Bundan əlavə, nitqlərdəki pafos və ritorika dövrün ovqatının təzahürü də ola bilir. Dövrün ovqat və coşğusundan irəli gələn ey- foriya ilə müəllif həmin illərdə müstəqillik və torpaq uğrunda meydana çıxan xalq hərəkatının spesifikasını, entuziazmını əsərə hopdura bilmişdir: Ədalət, Qüdrət, Xavər, Dilbər, Asiman. ...Ağarəhim Rəhimov yaradıcılığı ilə Cəfər Cabbarlı sənəti arasında analoğiyalar aparmağımız |