Редаксийа щейяти
Yüklə 2,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
18 psixoloji məqamlarda öz yerini tapır: “Ancaq nə o vaxt, nə də 1994-cü ilin oktyabrında mən hakimiyyəti qoyub heç yerə qaçmadım. Və televiziya qarşısında bəyan etdim ki, Azərbaycan xalqı qarşısında məsuliyyət daşıyıram” (3, XII c., 92). “Ya”, “ya da” bölüşdürmə bağlayıcıları Heydər Əliyevin nitqində biri digərinin əksi olan fikirləri ifadə etmək baxımından əhəmiyyətlidir. “Ya xalqımı qoruyub saxlayacağam, ya da burda həlak olmağa hazıram. Canını qurtarıb qaçmaq böyük bir qəhrəmanlıq deyil, qorxaqlıqdır. Hakimiyyətdə olan adam gərək heç vaxt canı haqqında düşünməsin, xalq haqqında düşünsün və əgər lazım olsa, özünü xalqın yolunda şəhid et- sin, qurban versin” (3, XII c., 92). Yuxarıdakı cümlədə “ya” və “ya da” bağlayıcılarının köməyilə böyük natiq “dövlət başçısı necə olmalıdır” sualına cavab tapmaqda audito- riyaya kömək edir. “Həm” bağlayıcısı bütövün, tamın hissələrə bölünməsi, bütövün hissələrdən təşkil olunması fəlsəfəsini Heydər Əliyev nitqində ortaya qoyur: “Bu gün biz həm Azərbaycan- da, həm Füzulinin doğulduğu yerdə - Kərbəlada, Bağdadda, həm Ankarada, Türkiyədə Füzulinin 500 illiyini qeyd edərkən, artıq keçmişdəki kimi parçalanmış vəziyyətdə deyi- lik” (3, II c., 479). Heydər Əliyev nitqində “həm”, “həm də” bağlayıcıları qarşılıqlı əlaqədə olan tərəfləri nəzərə çarpdırmaq məqamları, anları üçün işlənilir: “Gen fondu isə gənclərin həm mənəvi, həm də fiziki sağlamlığıdır. Mənəvi və fiziki sağlamlıq bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədədir. Çünki, mənəviyyat pozulanda gənclərin fiziki sağlamlığını da pozur” (3, I c., 173). Böyük natiq “həm” və “həm də” bağlayıcıları ilə tərəflərin qarşılıqlı əlaqəsini auditoriyaya açıqlayırsa, ”çünki” bağlayıcısı ilə bu əlaqəni, bu vəhdəti açıqlayır. Qarşılaşdırılan iki zidd təsəvvürü bir-birinə bağlayan “amma”, “ancaq”, “lakin” bağlayıcıları siyasi natiqliyimizin banilərindən Heydər Əliyevin nitqində xüsusi yer tutur. Bağlayıcıdan əvvəlki cümlənin dinləyicidə doğurduğu ehtimalı bağlayıcıdan sonrakı cümlə aradan qaldırır: “Çoxları hesab edirlər ki, biz Asiya qitəsində yerləşən bir ölkəyik. Azərbaycan Asiya ilə Avropanın birləşdiyi, qovuşduğu bir ərazidə yerləşən, amma Avro- paya daxil olan bir ölkədir. Ancaq Azərbaycan öz kökünə, dini mənsubiyyətinə, ənənələ- rinə görə Şərq aləminə, İslam, Türk dünyasına daxil olubdur” (3, XIII c., 107). “Azər- baycan Avropaya daxil olan bir ölkədir” ilkin fikir “ancaq” bağlayıcısı ilə əks fikirlə, zidd fikirlə “Azərbaycan Şərq aləminə, İslam, türk dünyasına daxil olubdur” sonuclanır. Əks, ziddiyyət mənalı “amma”, “lakin” bağlayıcılarının Nəsimi yaradıcılığında dilçilər tərəfindən öyrənilməsi və bu öyrənmə ilə Heydər Əliyev nitqi arasındakı paralellər keçən bu əsrlərin, dağıdıcı müharibələrin, keşməkeşli dövrlərin dilimizə təsiri- nin cüzi olduğunu, Azərbaycan dilinin möhkəm dayaqlar üzərində bərqərar olan dil olduğunu sübut edir: Anca kişilər dəviyi-islam edər, əmma Tək orda bir xaçilə zünhar bulunmaz. Hər kişidə bir cübbəvü dəstar olur, əmma, Min başda bir layiqi-dəstar bulunmaz! “Ancaq” bağlayıcısı Azərbaycanda yazıçı və şairlərə yubileylər keçirilməsinə gəc baxanlara Heydər Əliyev nitqində əks cavab hazırlayır: “Bəziləri indi də buna bir az kəc baxırlar, “bu yubileylər nəyə lazımdır, indi bizim həyatımız çətindir, ağırdır” - deyirlər. Ancaq mən bu fikirlə heç vaxt razı olmamışam, bu gün də razı deyiləm. Əminəm ki, |