Редаксийа щейяти
Yüklə 2,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
17 Heydər Əliyevin nitqində şərt bildirən “əgər” bağlayıcısı bir cümlədə iki dəfə tək- rarlanaraq cümlənin semantik tutumunu gücləndirir: “Əgər dünya həqiqətən beynəlxalq hüquq normalarını tanıyırsa, əgər dünyada insan hüquqları real şəkildə qorunursa onda heç kim Azərbaycanının bu gün düşdüyü vəziyyətlə razılaşmamalıdır” (3, IV c., 112). İştirak bildirən “həm”, “həm də” bağlayıcıları “ona görə də” səbəb bildirən bağ- layıcılarla tez-tez birgə təsadüf edir: “Hər bir insan gərək öz məsuliyyətini hiss etsin. Bü- tün bunlar Nazirlər Kabinetinin həm səlahiyyətinə aid olan məsələlərdir, həm də onun üzərinə düşən vəzifələrdir, həm də onun məsuliyyətini təşkil edən amillərdir. Ona görə də hamı bütün bunları bilməli, işləri bu tələblərə müvafiq surətdə aparmalıdır” (3, III c., 204). “Əgər” şərt bağlayıcısı ilə başlayan cümlələrin ardınca “ona görə də” səbəb bildi- rən bağlayıcısının köməyilə auditoriya şərt irəli sürülmüş cümlənin izhını böyük natiqin dilindən eşidir: “Əgər islahatlar bizi çox hissəsi dağılmış aqrar bölmənin daha da dağıl- masına doğru aparsa, onda dərin quyunun dibinə düşmüş olarıq. Ona görə də bu islahat- ların aparılmasında mühafizəkarlığa qətiyyən yol vermək olmaz, eyni zamanda islahat şüarları altında aqrar bölmədə əldə olan potensialımızın dağılmasına da yol vermək ol- maz” (3, III c., 33). Şifahi nitqdə az işlənən “və” bağlayıcısı Heydər Əliyevin nitqində lazımi səviyyədə işlənməklə yanaşı, hətta nitqə bir ekspressivlik də verə bilir. “Və” bağlayıcısı Heydər Əliyevin sırf siyasi çıxışlarında daha çox yer alır: “Tatarıstan prezidentinin Azərbaycana səfəri, imzalanmış saziş, dünən və bu gün keçirilmiş görüşlər, söhbətlər həyatımızda yeni hadisədir. Bu hadisə həm Rusiyada, həm də Azərbaycanda baş verən demokratik dəyi- şikliklərlə bağlıdır və xalqlarımızın daha çox ünsiyyət saxlamasına və onların əlaqələrinin möhkəmlənməsinə kömək edir” (VIII c., 65). İki yerdə “və” bağlayıcısı “həm” və “həm də” iştirak bağlayıcıları ilə harmoniya təşkil edir, nitqin auditoriyaya çatdırılmasında, yüksək ekspressivlik qazanmasında natiqə kömək edir. “Və” bağlayıcı ilə cümlə demək, cümlə yazmaq bir vaxtlar qadağan olmasa da az işlənirdi. Heydər Əliyevin dilində “və” bağlayıcısı yeni bir fikrin başlanmasına start verir: “Əlbəttə, satmaq da lazımdır, ancaq onları satıb Azərbaycan üçün istənilən qədər valyu- ta əldə etmək lazımdır. Və mən heç də təsadüfi demədim ki, bilmirəm nə üçün onun az miqdarı satışa gedir, valyutaya satışa gedir, əksəriyyəti daxili tələbata gedir” (3, VII c., 139). Bu bağlayıcı canlı danışıq dilimizdə az istifadə olunsa da, yazılı nitqdə çox işlədi- lir. Amma Heydər Əliyev dilində bu bağlayıcı eyni bir cümlədə həm həmcins üzvlər, həm də tabesiz mürəkkəb cümlənin tərkib hissələri arasında birləşdirmə - bitişdirmə funksiya- sı daşıyır: “Biz Məhəmməd Füzulinin 500 illiyini bir yerdə qeyd etdik və ümumi əxlaqi və mənəvi dəyərlərimizə sadiq olduğumuzu, mənşəyimizə, tarixi köklərimizə sadiqliyimizi, gözəl ənənələrimizə sadiqliyimizi bir daha bildirdik” (3, VIII c., 68). İki zidd təsəvvürü birləşdirmək anlamında olan “amma” bağlayıcısı böyük natiqin nitqində fəlsəfi düşüncələrin auditoriya ilə bölüşdürülməsində daha çox istifadə olunur: “İnsanlar bir-birindən çox fərqlidir. Dünyada eyni xasiyyətə malik iki insan tapmaq çətindir. Bu təbiidir. Biz təbiətə qarşı heç bir zor işlədə bilmərik. Təbiətin yaratdığı təbii qanunlar heç kəsin istəyindən, yaxud səyindən asılı olmayaraq işləyir. Amma bu təbii qanunlar içərisində də bir olmaq, daha da sıx olmaq, bir-birinə dayaq olmaq, əl uzatmaq üçün imkanlar çoxdur ” (3,VII c., 18). Böyük natiqin nitqində inkarlıq bildirən “nə”, “nə də” bağlayıcıları ciddi siyasi- |