Редаксийа щейяти

 
 
158 
Kiçik yaşlı məktəblilərin obrazlı nitqinin  
inkişaf etdirilməsi xüsusiyyətləri 
 
                                                                             Aynur Əliyeva  
BQU-nun magistранты 
                                                  E-mail:  
[e-mail]
 
 
Rəyçilər: ped.ц.e.d., prof. A.N.Rəhimov 
                ped.ц.e.d., prof. İ.H.Cəbrayılov 
 
Açar sözlər: ünsiyyət, kiçik yaşlı məktəblilər, nitq, obrazlı nitq, inkişaf 
Ключевые  слова: общение, школьники, речь, образной  речь, развитие 
Key words: communication, schoolchild, speech, figuratively speaking, developed 
 
Amerikalı futuroloqlar  Con  Nesbitt  və  Patrisiya  Eburdin XXI əsrdə bir neçə meqo-
meylin önəmli əhəmiyyət kəsb edəcəyini proqnozlaşdırmışlar. Bu meqomeyllər məktəb, ailə, 
dini  şüur,  təhsil,  psixoloji  xidmət  və  s.  anlayışlarını  ehtiva  edir.  XX  əsrin  sonu,  XXI  əsrin 
əvvəllərində məktəb, təhsillə bağlı islahatlar cəmiyyətin həyatında kifayət qədər aktuallaşdı.  
Ünsiyyət prosesində nitq mühüm rol oynayır. İnsan istər onu əhatə edən mühit, istərsə 
də keçmiş və gələcək barədə hər cür məlumatı əsasən yazılı və şifahi nitq vasitəsi ilə əldə edir. 
Bu baxımdan söz çox böyük qüvvəyə malikdir. “Söz ən güclü qıcıqlandırıcıdır” (İ.P.Pavlov) 
Yerində  deyilən  söz  ən  çətin  işi  asanlaşdıra  bilər,  yersiz  deyilmiş  söz  isə  ən  asan  işi  elə 
dolaşdırar  ki,  ondan  çıxış  yolu  tapmaq  asan  olmaz.  Xalq  sanki  bu  cəhəti  nəzərdə  tutaraq 
dünyada ən şirin, həm də ən acı şeyin dil olduğunu qeyd etmişdir. İ.P.Pavlovun təbirincə, söz 
fırtına  kimi  insanın  orqanizminin  ən  etibarlı  hesab  edilən  fizioloji  qanunlarını  belə  dağıda 
bilər, tərsinə çevirər, hətta yox edər, yaxud tamamilə dəyişdirə bilər. 
Söz  yalnız  dağıdan  deyil,  eyni  zamanda  müsbət  təsirə  malik  ən  qüvvətli  qıcıqlan-
dırıcıdır.  Ən  çətin  şəraitdə  deyilən  deyilən  bircə  kəlmə  xoş  söz  belə  insanda  ruh  yüksəkliyi 
yaradır, onda müsbət emosiyaların baş qaldırmasına, nəcib əxlaqi keyfiyyətlərin yaranmasına, 
təzahürünə,  həmçinin  formalaşmasına  istiqamət  verə  bilir.  Burada  əsl  məsələ  hər  sözdən 
yerində  istifadə  etmək,  bununla  da  ünsiyyətə  düzgün  istiqamət  verməkdədir.  Buna  görə  də 
ünsiyyət  kortəbii  surətdə  baş  verən,  cərəyan  edən  proses  hesab  edilə  bilməz.  Ünsiyyətin 
məqsədəuyğun surətdə təşkili hər bir adamdan müəyyən nitq qabiliyyəti, xüsusi bacarıq tələb 
edir. Bu baxımdan   kiçik yaşlı məktəblilərin obrazlı nitqinin inkişaf etdirilməsi xüsusiyyətləri 
tədqiqat baxımından əhəmiyyətli dərəcədə aktualdır. 
Kiçik  məktəb  yaşı  6-10  yaşı  əhatə  edir.  Bu  dövrün  başlıca  xüsusiyyətləri-uşağın 
məktəbli  olması,  əsas  fəaliyyətini  təlim  fəaliyyəti  təşkil  etməsindən  ibarətdir.  Bu  dövrdə 
inkişafetdirici  oyunlar  təlimdən  sonra  ikinci  yeri  tutur.  Bu  dövr  bir  növ  keçid  dövrü  olub, 
məktəbəqədər  dövrün  xüsusiyyətləri  ilə  məktəblinin  xüsusiyyətlərini  birləşdirir.  Şəxsiyyətin 
bir  çox  psixi  xüsusiyyətlərinin  əsası  məhz  bu  dövrdə  qoyulur.  Məktəbə  təzəcə  daxil  olduğu 
vaxt rastlaşdığı çətinliklər kiçik məktəb yaşının sonunda aradan qalxmış olur, təlim fəaliyyəti 
oyundan tamamilə fərqli xüsusiyyətlər əldə edir. 
Məktəbə  təzəcə  daxil  olan  uşaq  bir  sıra  problemlərlə  qarşılaşır.  O,  artıq  şagirddir. 
Buna  görə  də  şagirdlər  üçün  nəzərdə  tutulan  qaydalara  əməl  etməli,  həmişə  eyni  vaxtda 
zənglə sinfə girib sinifdən çıxmalı, bütün dərs ərzində sakit oturmalı, sinifdən çıxmaq və ora 
daxil olmaq üçün müəllimdən icazə almalı, onun bütün tələb və göstərişlərini yerinə yetirməli 

---

Бакы Гызлар Университети                                                                     Elmi əsərlər 2015/2