Редаксийа щейяти
Yüklə 2,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
191 Bakı realnı gimnaziyasında işlədiyi 9 il ərzində H.Zərdabi yalnız pedaqoji fəaliyyətlə kifayətlənmədi. Xalqımızın ədəbiyyat, mədəniyyət, maarif və ictimai fikir tarixi üçün son dərəcə dəyərli olan mühüm işlər gördü. Bu istiqamətdə bir sıra əlamətdar tarixi yeniliklərin təməlini qoymaqla “İlkin hadisələrə” imza atdı. 1871-1872-ci illərdə ilkin olaraq Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyəti yaratmaq, bununla yoxsul uşaqlarının maarifləndirilməsinə, təhsilə cəlb edilməsinə rəvac verməyə təşəbbüs göstərdi. 1873-cü ildə mart ayının 10-da, yəni Novruz bayramı ərəfəsində dərs dediyi gimnaziyanın yuxarı sinif şagirdləri Nəcəf bəy Vəzirov, Əsgər ağa Gozani və b-nın köməkliyi və iştirakı ilə M.F.Axundovun “Sərgüzəşti-vəziri-xani-Lən- kəran” komediyası realnı gimnaziyada tamaşaya qoyuldu. Biz milli teatrımızın təşəkkül tari- xini həmin gündən hesablayırıq. 1875 (22 yul)-1877 (29 sentyar)-ci illər arasında ana dilində “Əkinçi” qəzetinin nəşrinə nail oldu. Rusiya müsəlmanları coğrafiyasında milli dildə işıq üzü görən bu mətbuat orqanı ilə milli mətbuatımızın bünövrəsini qoydu. Beləliklə, 1878-ci ilin sonunda H.Məlikov tutduğu müəllim vəzifəsindən azad edilir və uzun müddət işsiz qalır. Bir müddət Bakıda qalan işsiz ziyalı təqiblərdən, qarabaqara izləmə- lərdən, onun evinə qədər yol tapan məxfi güdükçülərdən bezib 1880-ci ildə öz doğma kəndi Zərdaba köçməyi qərara alır. Beləliklə, Həsən bəy 1880-ci ildə Zərdaba ata-baba yurduna qayıdır. Ömrünün 16 ilini, daha doğrusu 1896-cı ilə qədər burada yaşayır. Özünün məhsuldar, hərtərəfli fəaliyyət kontur- larına malik ömür yolunu, maarifçilik əməllərini burada da davam etdirir. Hər şeydən əvvəl, müxtəlif mətbuat orqanları ilə əlaqə saxlayır, publisistik fəaliyyətini ardıcıl şəkildə yaşadır. Xüsusilə Bakıda çıxan “Kaspi” qəzeti ilə yaxından əməkdaşlıq edir. Bu qəzetdə onun rəngarəng mövzularda silsilə məqalələri çap olunur. Böyük qızı və oğlu Tiflisdə təhsil alarkən müəyyən vaxtlar buraya gedir. Məhşur gürcü ziyalısı, “Obzor” qəzetinin naşiri N.Ş.Nimodadze ilə tanış olur və qəzetə publisistik yazılar göndərir. “Novoye obozreniye”, “Kavkaz”, “Zemledelceskaya qazeta” və s. kimi rus dilində nəşr olunan mətbuat orqanlarında məqalələrlə çıxış edir. Onun həmin illərdə ana dilində çıxan “Ziya” (“Ziyayi-Qafqaziyyə”) qə- zeti ilə də əməkdaşlıq etdiyi məlumdur. Fədakar maarifçi doğma kəndi Zərdabda yeni tipli məktəb açmağa cəhd edir. Bunun üçün müəyyən işlər də görür. Onun “Kaspi” qəzetində çap olunan “Zərdabda məktəb olacaq- dırmı?” (1883, 13 aprel), “Zərdab 22 aprel” (1885, 26 aprel) sərlövhəli yazılarından da bunu aydın görmək mümkündür (5). Lakin mürtəci din xadimlərinin, o cümlədən Göyçay qəzasında savadsız kütlə arasında böyük nüfuzu olan Şeyx Əlibabanın fitnəkarlığı, qaragüruhçu cama- atın satqınlığı, dönüklüyü ucbatından nəzərdə tutulan təhsil ocağını açmaq mümkün olmur. Həsən bəy bəzən həkimlik etmək məcburiyyətində də qalır. Məsələn, həmin illərdə baş verən çiçək xəstəliyi zamanı o, bu xəstəliyin epidemiyaya çevrilməməsi üçün camaatın pey- vənd olunmasında fəal surətdə iştirak edir. Zərdabda gözəl, nümunəvi təsərrüfat yaradıb təsər- rüfat işləri ilə məğul olur. Təsərrüfat, maldarlıq və əkinçilik işləri ilə bağlı camaata faydalı məsləhətlər verir. Gərgin və fasiləsiz iş, tənə və təqiblər, haqsız hücum və iftiralar, ictimai həyatda və dumadakı kəskin mənəvi-psixoloji durum tədricən Həsən bəyin səhhətinə, fiziki və psixoloji vəziyyətinə öz mənfi təsirini göstərməyə başladı. Onun səhhətində müəyyən problemlər ya- ranmağa başladı. Həmin problemlərin fəsadları getdikcə artdı. Nəhayət, 1907-ci ilin əvvəl- lərində o, iflic xəstəliyinə düçar oldu, dili tutuldu. 1907-ci ildə noyabr ayının 28-də bu böyük zəka məşəlinin ürəyi əbədi dayandı. Onun dəfni Bakıda ümumxalq matəminə çevrildi. Minlərlə insan – azərbaycanlı, rus, yəhudi, gürcü, erməni və s. onun dəfn mərasiminə toplaşdı. Rus-tatar məktəblərinin şagirdləri də öz müəl- |