Referat elmi rəhbər: Kazımova Xəyalə Tələbə: Ağazadə Türkan Bakı-2023 plan

BAKI BİZNES UNİVERSİTETİ

Fakültə: Biznes və Menecment

İxtisas: Marketinq
Fənn: Maliyyə
Kafedra: Maliyyə
Qrup: 421S
Kurs: 3
Mövzu: “Maliyyə sistemi və onun həlqələri arasında maliyyə münasibətləri”

REFERAT
Elmi rəhbər: Kazımova Xəyalə
Tələbə: Ağazadə Türkan
Bakı-2023

PLAN
Giriş
1. Maliyyə sisteminin mahiyyəti
2. Azərbaycan Respublikasının maliyyə siteminin ayrı – ayrı əlaqələrinin xarakteristikası
3. Maliyyə siyasətinin mahiyyəti və təşkili prinsipləri
4. Maliyyə siyasətinin təsnifatı və tipləri
Nəticə
Ədəbiyyat

GİRİŞ
Əmtəə-pul münasibətlərinin fəaliyyət göstərdiyi hər bir ölkənin iqtisadiyyatı maliyyə mexanizmi olmadan keçinə bilməz. Bunun üçün də maliyyə siyasəti iqtisadi siyasətin tərkib hissəsi hesab edilir. İqtisadi siyasətin həyata keçirilməsi maliyyə siyasətinin formalaşması və təhlilindən çox asılıdır. Bu amil bazar iqtisadiyyatı şəraitində daha çox əhəmiyyət kəsb edir. Çünki bazar iqtisadiyyatı maliyyə-kredit mexanizmi əsasında qurulur.


1. Maliyyə sisteminin mahiyyəti
Müxtəlif iqtisadi ədəbiyyatlarda “maliyyə sistemi” anlayışına müxtəlif yanaşmalar mövcuddur. Bəzi mənbələrdə sistem dedikdə “təşkilatların forması”, “struktur şəklində yerləşən və qarşılıqlı əlaqəli hissələrin vəhdəti, “müəssisələr birliyi” başa düşülür. Məhz maliyyə sisteminə əsasən “təşkilatların məcmusu” kimi baxılır. Maliyyə sistemi-dövlətin və müəssisələrin pul vəsaiti fondlarının yaradılması, bölüşdürülməsi və istifadəsinin forma və metodları sistemidir. Araşdırmalar göstərir kı, maliyyə münasibətləri çox müxtəlifdir. Maliyyə sisteminin hər bir həlqəsində bu münasibətlər müxtəlif formada təzahür edir. Belə ki, müəssisənin maliyyəsi maddi istehsala xidmət edir. Onlarin iştirakı ilə müəssisə və təsərrüfat sahələri tərəfindən ümumi daxili məhsul yaradılır. Dövlət büdcəsi vasitəsi ilə dövlətin əsas mərkəzləşdirilmiş pul vəsaiti fondunun vəsаitləri toplanır və vəsaitlərin təsərrüfat sahələri, iqtisadi regionlar, əhalinin ayrı-ayrı sosial qrupları аrasında yenidən bölgüsü baş verir. Büdcədənkənar xüsusi fondlar ciddi məqsədli təyinata malikdir. Belə ki, Azərbaycan Respublikasının ƏƏSM yanında Dövlət Sosial Müdafiə fondu ölkə əhalisinə pensiya ödəmək uçun vəsait toplayır. Sığorta fondu təbii fəlakət nəticəsində müəssisələrə və əhaliyə dəyən zərəri ödəmək, şəxsi sığоrtа isə sığorta olunmuş şəxsə və ya onun ailəsinə sığorta hadisəsi baş verdikdə maddi təminatın ödənilməsi məqsədi dаşıyır.
Beləliklə, maliyyə sisteminin hər bir həlqəsi maliyyə münasibətlərinin müəyyən dairəsini, bütövlükdə maliyyə sistemi isə maliyyə münasibətlərinin müxtəlif dairələrinin məcmusunu ifadə edir. Bu prosesdə pul vəsaitləri fondları əmələ gəlir və istifadə edilir. Başqa sözlə maliyyə sistemi - dövlət və müəssisələrin pul vəsaitləri fondlarının yaradılması, bölgüsü və istifadəsinin forma və metodları sistemidir.
Maliyyə münasibətləri aşağıdakı ümumi əlamətləri ilə xarakterizə olunur: ÜDM-un və milli gəlirin bölgüsünü həyata keçirir; pul vəsaitləri fondlarının formalaşmasında və istifadə edilməsində iştirak edir; bölgü prosesinə nəzarət edir və tənzimləyir; əsasən pul formasına malikdir.
Dövlətin iqtisadi siyasətindən asılı olaraq maliyyə sisteminin üç tipi: bank, bazar vəbüdcə tipləri fərqləndirilir. Bank tipi sistemində ölkənin maliyyə resursları kapital bazarı vasitəsilə bölüşlürülür. Bu halda bank qərar verir ki, vəsaitlər hansı mexanizm tətbiq edilməklə bölüşdürülür və ya yenidən bölüşdürülür.
Büdcə tipi sistemində maliyyə resurslarının əsas hissəsi mərkəzləşdirilmiş qaydada, büdcə sistemi və büdcədənkənar fondlar vasitəsilə bölüşdürülür.
Bazar münasibətləri şəraitində maliyyə münasibətləri cəmiyyətin həyatının müxtəlif tərəflərinin əks etdirir. O, müxtəlif pul fondları formasında ölkənin maliyyə resurslarını əhatə edir.
Beləliklə, maliyyə sistemi təsərrüfat subyektlərinin, ev təsərrüfatlarının, dövlətin pul vəsaiti fondlarının bölüşlürülməsi və istifadəsini həyata keçirən həlqələrin, sferaların, habelə xüsusi maliyyə institutlarının məcmuudur.
Maliyyə sisteminin quruluş prinsipləri aşağıdakılardır:
1.Maliyyə sisteminin ayrı-ayrı tərkib hissələrinin funksional təyinatı - maliyyə sisteminin hər bir həlqəsi dəqiq müəyyən edilmiş vəzifələri həll edir və buna müvafiq maliyyə aparatı yaradır;
2.Maliyyə sisteminn vahidliyi prinsipi - dövlət tərəfindən maliyyə orqanları vasitəsilə vahid maliyyə siyasəti aparılır;
3.Dövlət maliyyə orqanlarının strukturu ölkənin inzibati-ərazi quruluşuna uyğun təşkil olunur. Azərbaycan Respublikasının maliyyə sistemi aşağıdakı maliyyə münasibətləri dairəsini özündə birləşdirir: - Dövlət maliyyəsi: (dövlət büdcəsi; büdcədənkənar xüsusi fondları; dövlət krediti)
- sığorta fondları;
- müxtəlif mülkiyyət formalı müəssisələrin maliyyəsi.
Birinci blok maliyyə münasibətləri mərkəzləşdirilmiş maliyyəyə aiddir və makrosəviyyədə iqtisadiyyatı və sosial münasibətlərin tənzimlənməsi üçün istifadə edilir. Müəssisələrin maliyyə münasibətləri qeyrimərkəzləşdirilmiş maliyyəyə aiddir və mikrosəviyyədə iqtisadiyyati və sosial münasibətləri tənzimləmək və stimullaşdirmaq üçün istifadə edilir.
Müəssisə və təşkilatlarının maliyyəsi ölkənin maliyyə sisteminin əsas hissəsini təşkil etməklə, həmin sahələrdə ümumi daxili məhsulun yaranması, bölgüsü və istifadəsi proseslərinin dəyər formasındakı ifadəsini əks etdirir. Ictimai istehsalın bu mühüm sahələrində maddi nemətlərinin başlıca hissəsinin yaranması və bölgüsü baş verdiyindən, ölkənin maliyyə ehtiyatlarının əsas hissəsi də burada formlaşır.
Dövlət maliyyəsi ölkənin maliyyə sisteminin əsas dayağı olub, iqtisadi, sosial və siyasi funksiyaların yerinə yetirilməsi üçün onu pul vasitələri ilə təmin etmək sahəsində mühüm alətdir. Dövlət büdcəsi dövlət maliyyəsinin ən mühüm tərkib hissəsidir. O, ümumi milli məhsulun və milli gəlirin bölgüsündə çox fəal iştirak etməklə, dövlətin mərkəzləşdirilmiş pul vəsaiti fondu və əsas maliyyə planı kimi çıxış edir.
Dövlət maliyyəsi ölkənin maliyyə sisteminin əsas dayağı olub, iqtisadi, sosial və siyasi funksiyaların yerinə yetirilməsi üçün onu pul vasitələri ilə təmin etmək sahəsində mühüm alətdir. Dövlət büdcəsi dövlət maliyyəsinin ən mühüm tərkib hissəsidir. O, ümumi milli məhsulun və milli gəlirin bölgüsündə çox fəal iştirak etməklə, dövlətin mərkəzləşdirilmiş pul vəsaiti fondu və əsas maliyyə planı kimi çıxış edir.
Maliyyə sisteminin ikinci həlqəsi büdcədənkənar xüsusi fondlardır. Ümumiyyətlə, bu fondlar həm sosial və həm də istehsal xarakterli olur. Büdcədənkənar fondlar ciddi məqsədli təyinata malikdir. Onların başlıca məqsədi əhaliyə sosial xidmətin genişləndirilməsi, geri qalmış infrastruktur sahələrin inkişafının həvəsləndirilməsi, iqtisadiyyatın aparıcı sahələrinin əlavə vasitələrlə təmin edilməsi və s. ibarətdir.
Dövlət krеditi dövlət ilə hüquqi və fiziki şəхslər аrаsındа krеdit münаsibətlərinin хüsusi fоrmаsıdır. Bu hаldа dövlət əsаsən vəsаiti bоrc аlаn qismində çıхış еdir. «Dövlət bоrcu hаqqındа» Аzərbаycаn Rеspublikаsının 29 dеkаbr 1992-ci il tаriхli qаnunundа qеyd еdilir ki, «Аzərbаycаn Rеspublikаsının dövlət bоrcu dахili və хаrici dövlət bоrcundаn ibаrət оlmаqlа rеspublikаnın təхirəsаlınmаz sоsiаl-iqtisаdi хərclərinin mаliyyələşdirilməsi və büdcə kəsirinin аzаldılmаsı üçün hökumətin hüquqi və fiziki şəхslərə, hаbеlə хаrici dövlətlərə müvаfiq fаiz ödənilməklə qаytаrmаlı оlduğu milli və yа хаrici vаlyutа ilə ifаdə оlunmuş börc öhdəlikləridir». Rеspublikаdа dахili bоrc siyаsətini Milli Məclis müəyyən еdir və qаrşıdаkı mаliyyə ilinə dövlət büdcəsini təsdiq еdərkən оnun yuхаrı həddini müəyyən еdir.
Mаliyyə sistеminin tərkib hissələrindən biri də sığоrtаdır. Sığоrtа istеhsаl münаsibətlərinin mühüm zəruri аmilidir. О, əsаsən ictimаi istеhsаl prоsеsində yаrаnаn mаddi itkilərin əvəzinin ödənilməsi ilə əlаqədаrdır. Nоrmаl təkrаr istеhsаl prоsеsinin zəruri şərtlərindən biri istеhsаlın fаsiləsizliyidir. Əgər ictimаi istеhsаl prоsеsi təbiət qüvvələrinin və digər fövqəlаdə hаdisələrin nəticəsində dаyаnırsа, оndа cəmiyyət üçün bеlə hаllаrdаn ziyаn çəkməmək üçün əvvəlcədən tədbirlərin görülməsi vаcibdir. Çünki istеhsаl prоsеsi riskli хаrаktеr dаşiyır. Bu risk ilk növbədə insаnlаr və təbiətin dаğıdıcı qüvvələri аrаsındаkı ziddiyyətdə özünü biruzə vеrir. Bеlə hаllаr təbii ki, insаnlаrın irаdəsindən аsılı оlmаyаrаq bаş vеrir. Оnа görə də sığоrtа müdаfiəsindən istifаdə оlunur.