Referat mavzu: Aholining bo’sh turgan mablag’larini tijorat banklariga jalb etish masalalari. Qabul qildi: Jo’rayev. N

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
“MOLIYA” FANIDAN
REFERAT
Mavzu: Aholining bo’sh turgan mablag’larini tijorat banklariga
jalb etish masalalari.
Qabul qildi: Jo’rayev.N
Bajardi: Buvanazarov Bekzod
TOSHKENT -2023

---

Mavzu: Aholining bo’sh turgan mablag’larini tijorat banklariga
jalb etish masalalari.
Reja:
1.Aholining omonatlarini jalb qilish bo‘yicha respublika tijorat banklari
o‘rtasida tanlov
2.Tanlov natijalariga ko‘ra, g‘oliblar sakkizta asosiy va o‘n bitta qo‘shimcha
nominatsiyalar bo‘yicha taqdirlandi.
3.Tijorat banklari depozitlariga aholi va xo‘jalik subyektlari bo‘sh pul
mablag‘larini jalb etishni yanada rag‘batlantirish qo‘shimcha chora-tadbirlari
to‘g‘risida
4.Xulosa
5.Foydalanilgan adabiyotlar

---

1.AHOLINING
OMONATLARINI
JALB
QILISH
BO‘YICHA
RESPUBLIKA TIJORAT BANKLARI O‘RTASIDA TANLOV
Aholining omonatlarini jalb qilish bo‘yicha respublika tijorat banklari o‘rtasida
tanlov o‘tkazish to‘g‘risida» 2008 yil 31 oktyabrdagi Prezident Qaroriga
muvofiq 2016 yil yakunlariga ko‘ra, aholi bo‘sh pul mablag‘larini banklardagi
omonatlarga jalb qilish bo‘yicha o‘tkazilgan tanlov g‘oliblari aniqlandi.
Tanlovda jami 27 ta tijorat bankining 855 ta filiali, 4 299 ta mini-banki hamda
maxsus kassalari ishtirok etdi. Tanlov g‘oliblarini tantanali taqdirlash marosimi
4 fevral kuni O‘zbekiston banklari Assotsiatsiyasida bo‘lib o‘tdi.
Har yili o‘tkazib boriladigan mazkur tanlov aholining bo‘sh pul mablag‘larini
banklardagi omonatlarga jalb qilishda tijorat banklarini rag‘batlantirish va ular
faoliyatini kuchaytirish, banklarning investitsiya imkoniyatlarini yanada
kengaytirish uchun resurs bazalarini mustahkamlash, omonatlarni jalb etishda
sog‘lom raqobat muhitini shakllantirish, shuningdek aholiga ko‘rsatilayotgan
bank-moliya xizmatlari sifatini yanada oshirish borasida ilg‘or tajribalarni keng
joriy etishga da'vat etmoqda.
2016 yil davomida tijorat banklari aholi omonatlarini jalb qilish yo‘nalishidagi
faoliyatlarini jadallashtirgani, bank xizmatlari to‘g‘risida aholining xabardorlilik
darajasi oshgani hamda ko‘plab yangi omonat turlari joriy etilgani kuzatildi.
O‘zbekistonda erkin bozor munosabatlarining rivojlanishi, raqobatning
kuchayishi, ichki moliyaviy resurslarning cheklanganligi va ularning qisqa
muddatli xarakterga ega bo‘lishi munosabati bilan O‘zbekistonda moliyaviy
siyosatning o‘rni kundan-kun ortib bormoqda. Har bir inson uchun soliq-byudjet
siyosatini ishlab chiqish davlatga uy xo'jaliklariga moliyaviy boshqaruv va uni
shakllantirishning ko'zda tutilgan maqsadlari, usullari va usullari to'g'risida aniq
tasavvur berish, moliyaviy munosabatlarda ishtirok etuvchi tomonlarning
manfaatlarini amalga oshirishga ko'maklashish imkonini beradi. Bunda har

---

qanday xo’jalik yurituvchi sub’ektning moliyaviy siyosati moliyaviy
menejmentning ko’p omilli va ko’p qirrali xususiyatini hisobga olgan holda
tuziladi. Bunday siyosatsiz bozor ishtirokchilarining xatti-harakatlari noto'g'ri
bo'lib, rivojlanish dinamikasi va barqarorligi yo'qoladi, bu esa o'z navbatida har
qanday moliyaviy iqtisodiyotda inqirozga olib kelishi mumkin.Investitsiya
jarayonida banklarning ishtirokini oshirish zarurati tug'iladi. bank tizimining
o'zaro bog'liqligidan va umuman iqtisodiyotning muvaffaqiyatli rivojlanishidan.
Bir tomondan, tijorat banklari o‘z faoliyatining zaruriy sharti bo‘lgan barqaror
iqtisodiy
muhitdan
manfaatdor
bo‘lsa,
ikkinchi
tomondan,
iqtisodiy
rivojlanishning barqarorligi ko‘p jihatdan bank tizimining ishonchlilik darajasi
va uning samaradorligiga bog‘liq. Biroq, tijorat tashkiloti sifatida alohida
bankning manfaatlari maqbul xavf darajasida foydani ko'paytirishga
qaratilganligi sababli, kredit tashkilotlarining iqtisodiyotga investitsiya
qilishdagi ishtiroki faqat qulay sharoitlarda sodir bo'ladi.
Zamonaviy tijorat banklarining samarali faoliyatini ta’minlash, iqtisodiyot va
aholi ehtiyojlarini qondirish, raqobatbardoshlikni rivojlantirish va ularning
moliyaviy barqarorligini ta’minlash ko‘p jihatdan kredit tashkilotlarining
moliyaviy imkoniyatlari darajasi va bank faoliyati sifati bilan belgilanadi.
Moliyaviy resurslarni jalb qilish muhim vazifadir, chunki ularsiz tijorat banklari
bo'lmaydi. Bankning omonatlarni va banklararo kreditlarni jalb qilish va o‘z
qimmatli qog‘ozlarini joylashtirish imkoniyati bankning turli moliya bozori
ishtirokchilari tomonidan tan olinishining asosiy mezoni hisoblanadi. Tijorat
bankining resurs bazasining holati bank faoliyati barqarorligi va ishonchliligini
baholashning asosiy mezoni bo‘lib, bank tomonidan mijozlarga ko‘rsatilayotgan
xizmat sifati ko‘rsatkichi hisoblanadi. Mamlakatimizda tijorat banklarining
resurs
bazasidagi
depozitlarni
hisoblashning
aniq
usuli
O‘zbekiston
Respublikasi Adliya vazirligining 2015 yil 3 iyuldagi 2692-son qarori bilan
ishlab chiqilgan bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi

---

qarori bilan tasdiqlangan. 2015 yil 13 iyun № 14/1. Bank operatsiyalarining
ko'lami, uning daromadlari va xarajatlari uning bozordagi resurslari, ayniqsa,
depozitlar miqdoriga bog'liq. Bu shuni anglatadiki, banklar o'rtasida resurslarni
jalb qilish uchun raqobat mavjud. To'plangan resurslar banklar uchun katta
ahamiyatga ega, chunki ular mablag'lardagi ehtiyojlarining eng katta qismini
qoplagani uchun jami resurslarning o'rtacha 35-40% ni qoplaydi. Biroq, bank
resurslari, masalan, depozitlar manbaida ba'zi kamchiliklar mavjud deb ayta
olmaymiz. Gap cheklangan depozitlar uchun mablag‘ jalb qilish uchun
bankning katta moddiy va pul xarajatlari haqida bormoqda. Bundan tashqari,
depozitlar uchun mablag'larning to'planishi ko'p jihatdan bankning o'ziga emas,
balki mijozga bog'liq. Shu sababli, kredit bozoridagi banklar o'rtasidagi raqobat
ularni depozitlarni jalb qilishga yordam beradigan xizmatlarni rivojlantirish
choralarini ko'rishga majbur qiladi. Bu maqsadlarda banklarning maqsad va
vazifalaridan kelib chiqqan holda depozit siyosati strategiyasini ishlab chiqish
muhim ahamiyatga ega. Depozit bazasini mustahkamlash juda muhim.
Omonatlarning umumiy hajmini oshirish va omonatchilar, yuridik va jismoniy
shaxslar sonini kengaytirish orqali depozit operatsiyalarini tashkil etish va
omonatlarni
jalb
qilishni
rag‘batlantirish
tizimini
takomillashtirish
mumkin.Resurs bazasini yaratish nafaqat yangi mijozlarni jalb etish, balki
resurslarni jalb qilish uchun resurslar mazmunini doimiy ravishda o‘zgartirish
ham moslashuvchan, faol va hisobdor boshqaruvning ajralmas qismi
hisoblanadi.Majburiyatlarni samarali boshqarish vakolatli depozit siyosatini
amalga oshirishni nazarda tutadi. Ushbu faoliyat sohasining o'ziga xos
xususiyati shundaki, passiv operatsiyalar uchun bank tanlash odatda ma'lum bir
mijozlar guruhi bilan chegaralanadi va qarz oluvchilar bilan kuchliroq bog'liqdir.
Bank raqobatining rivojlanishi bilan bog'liq cheklangan resurslar aniq mijozlar
bilan yaqinroq aloqaga olib keladi. Agar bu mijozlar doirasi tor bo'lsa, bankning
ularga bog'liqligi juda yuqori. Shu sababli, resurs bazasini mustahkamlash
uchun banklar hajmi va foiz stavkalariga asoslangan muvozanatli depozit

---

siyosati, diversifikatsiyaning zarur darajasini saqlab qolish, boshqa manbalardan
pul resurslarini jalb qilish va aktivlar bilan muvozanatni saqlash kerak bo'ladi.
Banklarning resurs salohiyatini kengaytirish maqsadida ularning depozit
siyosatini bosqichma-bosqich amalga oshirish zarur. Shu munosabat bilan
depozit portfelini bosqichma-bosqich rivojlantirish, xususan, mijozlarga mavjud
omonatlar ro‘yxatini kengaytirish, ularga xizmat ko‘rsatishning yangi turlarini
joriy etishga qaratilgan vakolatli depozit siyosatini joriy etish ularning
faoliyatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lishi kerak. qulaylik. Depozit
bazasini kengaytirish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar qator moliyaviy va
marketing vositalarini o‘z ichiga oladi. Moliyaviy vositalarga quyidagilar kiradi:
depozitlar ro'yxatini kengaytirish; zarur mablag'lar miqdorini aniqlash;
mablag'larni saqlashning maqbul muddatlarini yaratish; muddatli depozitlarni
muddatidan
oldin
hisobdan
chiqarishdan
himoya
qilish;
jamg'arma
sertifikatlarini chiqarish.
Respublika banklari yuridik shaxslarga foyda (foiz) olish sharti bilan bankda
vaqtincha bo‘sh turgan pul mablag‘larini joylashtirishni tavsiya qiladi, bu esa
mablag‘lardan imkon qadar samarali foydalanish imkonini beradi.Bankning
depozit siyosatida aholi ehtiyojlarini hisobga olish kerak. fuqarolarning barcha
ijtimoiy va yosh guruhlari - ishchilar va nafaqaxo'rlar, yoshlar va o'rta
yoshdagilar va kam ta'minlangan, o'rta va yuqori daromadli odamlar uchun
mo'ljallangan. O'z mablag'lari va daromadlarini rejalashtirishni o'rgangan yakka
tartibdagi tadbirkorlar va yuridik shaxslar uchun bank turli shartlar, shartlar va
turli xil foyda (foiz) bilan olinishi mumkin bo'lgan bir qator maxsus depozitlarni
ishlab chiqdi. Bank investitsiya qilingan mablag'larning saqlanishi va
qaytarilishini kafolatlaydi. Foyda investitsiya miqdori va vaqtiga bog'liq.
Depozitlar naqd pulda, lekin faqat yuridik shaxsning hisobvarag'idan pul
o'tkazish yo'li bilan amalga oshirilishi mumkin. Bank milliy va xorijiy valyutada
depozitlarni qabul qiladi. Omonat muddati tugagandan so‘ng omonat summasi

---

va hisoblangan foyda (foizlar) bank omonati shartnomasida ko‘rsatilgan
omonatchining rekvizitlariga o‘tkaziladi. Milliy bank tomonidan o‘tkazilgan
so‘rov natijalariga ko‘ra, yaqin kelajakda omonat ochish istagini bildirgan
respondentlar ulushi 2019 yilning IV choragidagi 37 foizdan 2020 yilning
birinchi choragida 41 foizgacha oshgan. Banklar ham yangi omonatlarni
qo‘shishi mumkin. o'rta yoshdagi mijozlarni jalb qilish uchun ushbu guruhga
qaratilgan depozitlar ro'yxatiga omonat turlari. Omonatchilarning ushbu turdagi
omonatlardan foydalanish imkoniyatini ta'minlash uchun aholining yosh
qatlamlari orasida potentsial mijozlar uchun jozibador bo'lgan ba'zi imtiyozlarni
joriy etish maqsadga muvofiqdir. Omonat siyosatini takomillashtirish
maqsadida bank yuqori daromadli mijozlarga mo‘ljallangan bir qator
depozitlarni ham taklif qilishi mumkin. Masalan, mijozning shaxsiy
ma'lumotlarini bankda faqat bitta shaxsga ma'lum qiladigan mijoz menejeri.
Biroq, foizlarni har oy, shu jumladan bank tomonidan chiqarilgan bepul plastik
karta bo'yicha to'lash mumkin. Bundan tashqari, kassaga pul qo'yish paytida
mijozning shaxsi oshkor etilmaydi. Shunday qilib, bankning o'rtacha va kichik
xodimlari mijoz haqida hech qanday ma'lumotga ega emaslar va depozit
ma'lumotlarini oshkor qilish xavfi minimal bo'lishi kerak. Banklar har bir mijoz
bilan uzoq muddatli hamkorlikka intilishi kerak. Buning uchun banklar mijozlar
ehtiyojlarining rivojlanishini, bank biznesining yangi yo‘nalishlarining paydo
bo‘lishini prognoz qilishlari, marketing tadqiqotlarini o‘tkazishlari, bank
mahsulotlari va xizmatlarining to‘liq spektrini ishlab chiqishlari va taklif
etishlari kerak. Bundan tashqari, qaysi bayram davri, tug'ilgan kun yoki boshqa
bayramlar uchun to'lovlar amalga oshirilganda, bank mijozlari maqsadli
omonatlardan foyda ko'rishini taxmin qilish mumkin. Ularning muddati
an’anaviy depozitlarga qaraganda qisqaroq, foiz stavkalari esa yuqoriroq.
Maqsadli depozitlar, masalan, Yangi yil va Navro‘z omonatlari bo‘lishi mumkin,
ya’ni bank yil davomida kichik omonatlarni qabul qiladi va yil oxirida

---

omonatchilarga to‘laydi. Biroq, har kim keyingi Yangi yilga qadar tejashni
davom ettirishi mumkin.