Referat mavzu: Antropologiya tushunchasining mazmun-mohiyati Bajardi: Eshqulov Doniyor Qabul qildi: Bayaliyev J

Falsafiy antropologiya ( falsafa va antropologiyadan) inson falsafasi keng ma'noda - inson tabiati va mohiyati haqidagi falsafiy ta'limot; tor ma'noda esa
20-asr birinchi yarmidagi G'arbiy Yevropa falsafasining (asosan nemis) yo'nalishi Dilteyning hayot falsafasi, Gusserl fenomenologiyasi va boshqalar g'oyalaridan kelib chiqqan va yaxlit ta'limot yaratishga intilgan yo'nalish (maktab). Turlifanlar- psixologiyabiologiya, etologiyava, sotsiologiya shuningdek, din va boshqalar ma'lumotlaridan foydalanish va sharhlash orqali.
Falsafiy antropologiyaning boshlanishi Maks Shelerning ushbu yo'nalish uchun klassik “Insonning kosmosdagi holati”( 1928 ),va Helmut Plesnerning “Organik va inson bosqichlari” ( 1928 ) asarlarining paydo bo'lishi bilan bog'liq bo'lib,ularning diqqat markazida inson muammosi, odam va hayvonlarning mavjud bo'lish tarzidagi o'ziga xos farq. Keyinchalik Maks Sheler - falsafiy antropologiya asoschilaridan biri. Maks Shelerning (1874-1928) falsafiy qarashlari jiddiy evolyutsiyani boshdan kechirdi, u neokantchi edi, keyin fenomenolog bo'ldi va keyinchalik avvalgi izlanishlari natijalarini endi asosiy deb hisoblayotgan narsa -inson muammosini o'rganish bilan birlashtirishga harakat qildi
Sheler falsafiy antropologiyaning asosiy vazifasini insonning mohiyatini ochib berish ya'ni inson nima degan savolga javob berish deb hisoblagan. "Dinlar ham falsafalar ham - deb yozgan edi u - shu paytgacha insonning nima ekanligini aniqlash o'rniga qanday qilib va qaerdan paydo bo'lganligi haqida gapirishga harakat qilishdi". Shu bilan birga Sheler bu savolga javob topish qiyinligini aniq angladi chunki "inson shunchalik keng, yorqin va xilma-xildirki, uning barcha ta'riflari juda tor bo'lib chiqadi".
Marhum Sheler falsafasida biz energetik jihatdan mustaqil kuchli "impuls" va kuchsiz "ruh" dan tashkil topgan mavjudlikning ikki tomonlama asosi haqida gapiramiz. O'z-o'zidan Shelerning fikriga ko'ra unda harakat qiluvchi kuchlar oqimi pastdan yuqoriga qarab o'tishi xarakterlidir: mavjudlikning har bir yuqori shakli quyi shakllarning energiyasiga tayanadi. "Turk va ruh" qarama-qarshiligi Antropologiya inson mohiyatini, uning tabiat va jamiyatdagi o’rnini, o’ziga hos hususiyatlarini o’rganish bilan shug`ullanadi. Antropologiyada inson mohiyatini to’laroq ochish uchun «men», «ong», «shahs», «ruh» tushunchalari qo’llanadi. «Men» — insonning o’zligini tashqi olamdan, real borliqdan farqlashidir. «Men» ong tufayligina o’zini boshqa borliqdan farqlaydi. Boshqa narsalar insonga begona voqelik bo’lib tuyuladi. Shahs insonning mustaqilligini ifoda etadi.
Inson o’z hayoti davomida tana va ruh ehtiyojlarini qondirishga intiladi. Tana ehtiyojlarini qondirish inson borlig`ining birlamchi sharti hisoblanadi. Biroq hayotning ma`nosi faqat moddiy ne`matlardan bahramand bo’lish, tanparastlik, lazzatlanish, boylikka ruju qo’yishdan iborat emas. Inson ruhi ham o’ziga hos oziqqa ehtiyoj sezadi. Shu bois unda ma`rifatparvarlik, odamiylik, odillik, rahm-shafqat, diyonat, vijdon, olihimmatlik, vatanparvarlik kabi ma`naviy fazilatlar shakllanadi. Yuksak ma`naviyat insonni ruhan poklaydi, iymon-e`tiqodini mustahkamlaydi.
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar insonni ma`naviy-ruhiy jihatdan kamol toptirishga qaratilgandir.
Insonning ma`naviy ehtiyojlarini uning tabiiy-moddiy manfaatlaridan ajratish, unga faqat ilohiy mavjudot sifatida qarash ham biryoqlamalikka olib kelishi, etilgan ijtimoiy muammolar mohiyatini tug’ri tushunishga halaqit berishi mumkin.
Mamlakatimizda shakllanayotgan milliy G’oya va milliy mafkura insonga biryoqlama qarashlarga zid ravishda, undagi moddiylik va ma`naviylikni uyg`unlashtirishni taqozo etadi. Bozor iqtisodiyoti kishilarning farovon, boy — badavlat, mulkdor, barcha qulayliklarga ega bo’lishini inkor etmaydi. Aksincha, ularni tadbirkor, uddaburon va mehnatsevar bo’lishga rag`batlantiradi. Yuksak ma`naviyatgina inson ehtiyojlarini oqilona qondirishga, ijtimoiy adolat o’rnatib, sahiy va olihimmat bo’lishga undaydi.
Antropologiya insonning ma`naviy olamiga chuqurroq kirib borish orqali olam mohiyatini bilish mumkin, degan G’oyani ilgari suradi. Islom Karimov ta`rifiga ko’ra, ma`naviyat (ruh) insonni ahloqan poklaydigan, iymon-e`tiqodini mustahkamlaydigan, ezgulikka undaydigan botiniy kuchdir. Yuksak ma`naviyatda haqiqiy insoniy mohiyat mujassamdir. Insonning olijanob fazilatlari etuk shahslar timsolida o’z aksini topadi. Insonga hos bo’lgan barcha hususiyatlar shahs faoliyatida, uning jamiyatda tutgan o’rnida, uning o’z moddiy va ma`naviy ehtiyojlarini qondirishida, muayyan mafkurani amalga oshirishida yaqqol ko’rinadi.
Sheler ta'limotida insonda uchraydigan ontologik birlamchi potentsiallarning qutbli qarama-qarshiligi sifatida namoyon bo'ladi. “Impuls” tushunchasi noorganik tabiatning xaotik kuchlari va “hayot” oqimini hamda tarixning iqtisodiy siyosiy va demografik jihatlarini qamrab oladi. "Ruh" tushunchasi madaniyat mazmunining shaxsiy o'lchovlarida ham kengroq ma'noda ham borliqning eng yuqori ideal hissiy va qadriyat shakllarini anglatadi. "Harakatlar markazi - deydi Sheler - unda ruh cheklangan mavjudot sohasi sifatida o'zini namoyon qiladi. Biz "hayot" ning barcha funktsional markazlaridan tubdan farq qiladigan shaxs tushunchasini belgilamoqchimiz. Ichki qismi "ruh markazlari" deb ataladi.
“Hayot” chegarasidan tashqariga chiqish inson mavjudligining eng muhim belgisidir marhum Shelerda esa inson o'zining asosiy tamoyilini amalga oshirishga intiladi uning o'lchovlarida ilohiylik inson bilan birlashadi bu falsafiy ta’limotdagi iloh inson va insoniyatda bo‘lish deb tasavvur qilinadi inson Xudoning ijodi sifatida emas balki asl ontologik imkoniyatlarning buyuk sintezining “hammuallifi” (Mitbildner) sifatida tushuniladi.
Sheler inson ruhini voqelikdan uzoqlasha olish qobiliyatining chuqur mohiyatini “g‘oyaviy abstraksiya” harakatlarida topadi bunda inson ruhi sof mohiyatlar olamiga ko‘tariladi borliqning so‘nggi negizlariga kirib boradi.
"Ruh" faoliyati Shelerning fikricha "ruh" tomonidan o'z xizmatiga qo'yilgan instinktlar kuchiga asoslanadi "ruh"ning o'zi kuchsizdir. Eng yuksak g'oyalar agar ular instinktlar energiyasiga asoslanmagan bo'lsa, amalga oshmay qoladi. "Ruh" instinktlarni inkor etmasligi, balki ularni o'z harakat doirasiga jalb qilishi kerak.
Biroq "impuls"da Sheler borlikning buyuk boshlanishini ham ko'rdi hayot kuchlari insonning haqiqiy mavjudligiga yorqin rang-baranglik keltiradi. Shelerning fikricha bu ikki element sintez jarayonida butunlay birlasha olmaydi.