Talab qonuni tubandagi uch sharoitda amal qilmaydi. Chunonchi, avvalo, tovarlar baholarining o’sishi kutilishi munosabati bilan talabning o’ta kuchayishi sharoitida; ikkinchidan, pulni joylashtirish maqsadida qimmmatbaho oltin, antikvariat kabi kamyob tovarlarga munosabatda; uchinchidan, talabning bir tovardan ikkinchi sifatli tovarga kuchayishi sharoitida, talabning avvalgi muayyan bir turdagi, ma’lum sifatli va baholi tovardan yanada sifatliroq va qimmatroq tovarga kuchayishidir.
Talab qonuni birinchi marotaba frantsuz olimi Kurno tomonidan ifodalangan. Olim baho va talab munosabatlarini matematik usulda yechishga harakat qilib, talab qonuni baho vazifasining qisman ifodalanishini, talabning kamayishi jarayonini, ya’ni baho ko’tarilishi bilan talab pasayishini ko’rsatib bergan edi. Bunday fikrda jon bor va baho ko’tarilishi bilan talab kamayib, tovarlarni sotib olish uchun intilish susayishining yuz berishi ma’lum narsa.
Talabning bahoga bog’liqligi va unga qarab o’zgarishi talab qonunining mazmunini bildiradi. Umuman, aytganda, talab qilinadigan tovarlar bilan baho o’rtasidagi bog’liqlik talab qonuni ta’sirida yuz beradi. O’z navbatida, talab bahoga ta’sir o’tkazadi, ya’ni talabning ko’payishi bahoni ko’taradi va aksincha, talabning pasayishi bahoni pasaytiradi. Chunki busiz bozor muvozanati yuzaga kelmaydi.
Talab iste’molchi-xaridorning bozordagi harakatini ifodasi bo’lgani tufayli iste’molning reallashuvi talab qonuni ta’siriga bog’liqdir. Chunki, bunda iste’molchining daromadi, didi, istagi ro’yobga chiqishi kerak. Haqiqatdan ham talab o’sar ekan, xaridor ko’proq tovar sotib olish, ko’proq xizmatlardan foydalanish imkoniyatiga ega bo’ladi. Bunga o’rinbosar tovarlar xaridi ham ta’sir ko’rsatadi.
Bozordagi talab elastik (o’zgaruvchan) bo’ladi. Bu hodisa talab qonuni bilan izohlanadi.
Talab qonuni bozordagi talab tovarlarning narxiga nisbatan teskari mutanosiblikda o’zgarishini bildiradi.
Talab qonuni narx darajasi bilan talab miqdorining teskari mutanosiblikda bog’liqligini ko’rsatadi. Uni
Tq1G’V*Q
formulasi bilan ifoda etish mumkin.
Bunda T- talab, Q- tovar miqdori, V-tovar narhi.
Talab qonuniga asosan, narx oshsa, talab miqdori qisqaradi, narx pasaysa, aksincha talab ortadi.
Talab qonuni talab bilan narx o’rtasidagi miqdori bog’liqlik borligidan dalolat beradi, bu bog’lanish mutlaq emas, talabga narxdan tashqari boshqa omillar ham ta’sir etadi. Agar narx talabni qisqartirsa, boshqa omillar uni oshirishi mumkin yoki aksincha.
Talab qonuni amal qilgan sharoitda narx talab elastikligini (o’zgaruvchanligini) yuzaga keltiradi.
Narxning o’zgarishiga nisbatan talabning o’zgarish darajasi talabning elastikligi deyiladi.
Elastiklik narx bilan talab o’rtasidagi bog’liqlikning miqdoriy ko’rinishi hisoblanadi. Agar narxga nisbatan talab kuchliroq o’zgarsa talab elastik hisoblanadi. Bordi-yu, narxga nisbatan talab sustroq o’zgarsa, noelastik talab mavjud bo’ladi. Talabning bu ikki turini elastik koeffitsienti (Ek) orqali bir-biridan ajratish mumkin. Bu koeffitsientni topish uchun narx va talabning miqdoriy o’zgarishlari taqqoslanadi:
Tb (foiz hisobida talabning o’zgarishi)
Ek. q ---------------------------------- V (foiz hisobida narxning
o’zgarishi)
Talab elastik bo’lishi uchun ushbu koeffitsient birdan ortiq Ek.>1 bo’lishi kerak. Agar u birdan kichik bo’lsa Ek.<1 talab noelastik hisoblanadi.
Masalan, narx 20% pasaydi, bunga javoban talab 32% oshdi. Bunda elastik talab mavjud, chunki
Dostları ilə paylaş: |
